(sveinum) án tillits til þess hvort þeir eða ættingjar þeirra gætu greitt kostnað af skóla- vist þeirra. Ekki að undra þótt sumir menn brygðust hart við. Þegar úfar tóku að rísa með mönnum um og eftir 1200 og erlend ásælni jókst, hnignaði stólskólunum tveimur, á Hólum og í Skál- holti. Talið er, að eftir dauða Brands biskups Sæmundarsonar 1201 hafi Hólaskóli raunar lagst niður um tíma og Skálholtsskóli hætti með öllu 1236. Hólaskóli var endurreistur seint á 13. öld, en lagðist svo alveg niður árið 1341. Á 14. öld ofanverðri og allt til 1474 er ekki getið um skólahald á íslandi. Árið 1491 hóf Stefán biskup Jónsson skóla að nýju í Skálholti. Úr skóla hans komu meðal annarra siðskiptamennirnir Marteinn Einarsson, Jón Einarsson og Pétur Einarsson. Þegar Gissur biskup Einarsson fór til Kaupmannahafnar sumarið 1542 lagði hann til við Kristján konung III að leggja klaustur- jarðir undir skóla. í lagaboðum konungs 21. nóvember 1542 er mælt svo fyrir, að latínu- skóla skyldi setja bæði í Viðey og að Helga- felli, en ungmennafræðsla tekin upp í klaustrunum að Þykkvabæ, Kirkjubæ og að Skriðuklaustri. Voru Gissuri falin umráð klaustranna, skipan kennara og val nemenda. En eftir brottför Gissurar frá Kaupmanna- höfn til Hamborgar fjórum dögum eftir laga- boð konungs lét konungur hafa sig til þess að rifta lagaboði sínu um skólann í Viðey og leggja eignir Viðeyjarklausturs undir vald hirðstjóra að fortölum hans. Varð því engin bót ráðin á skólahaldi í landinu að þessu sinni. Hófst fast skólahald ekki að nýju fyrr en eftir siðaskipti, enda þótt í kirkjuskipan Kristjáns III frá 1537 væri gert ráð fyrir latínuskólum og sagt fyrir um nám í þeim. (Saga íslendinga IV 354). Að boði konungs frá 11. mars 1552 skyldu settir latínuskólar í Skálholti og að Hólum. Tilhögun skólanna þá þegar var sú, að nám fór fram í tveimur bekkjum, en sveinar sátu þó mörg ár í hvorum bekk og hélst svo alla tíð, meðan skólarnir voru á biskupsstólunum. Skólarnir voru prestaskólar og latínu skipað svo til öndvegis, að nemendur skyldu færir að lesa hana, tala og skrifa. Var því haldið að mestu skipan miðaldaskólanna. Árið eftir að Hólaskóli var endurreistur, settist í skólann Guðbrandur Þorláksson, sem þá var ellefu vetra. Sat hann í Hólaskóla 6 vetur og lauk þaðan prófi 17 ára, árið 1559. Árið eftir sigldi hann til náms við Kaupmannahafnarháskóla, sem stofnaður hafði verið 1479. Naut hann þar kennslu lærðra og mikilhæfra manna og gerðist sjálfur lærður vel. Eftir heimkomuna 1564 gerðist Guðbrandur rektor Skálholtsskóla. Síðar varð hann rektor Hólaskóla, og eftir að hann varð biskup lét hann sér mjög annt um skólahald og uppfræðslu. Segir, að markmið hans hafi verið, að íslendingar eignuðust svo lærða menn, að ekki þyrfti að fela útlending- um kennslu í skólanum. Þetta heppnaðist honum og voru jafnan íslenskir rektorar á Hólum frá 1573 og í Skálholti frá 1575. Heppnaðist Guðbrandi biskupi ágætlega val á rektorum, og má nefna, að í hans tíð voru rektorar á Hólum Oddur Einarsson, síðar biskup, og Arngrímur lærði. Til er ritgerð á latínu um Jón biskup Ara- son, samin um 1600, og er líklegt að Oddur biskup Einarsson hafi samið hana. I ritgerð- inni ræðir nokkuð um bóknám íslendinga á fyrra hluta 16. aldar, og segir þar, að engir sinntu bóknámi, hvorki latínufræðum né öðrum tungum, nema þeir sem utan fóru. Hinir, sem ekki fóru utan til náms, lærðu naumast eða ekki Dónat, sem var latínu- kennslubók sú er notuð var allt frá miðöldum. Er talið í ritgerðinni, að naumast hafi aðrir kunnað latínu á Islandi en tveir ábótar, hvor í sínu biskupsdæmi. Skólahaldi og þekkingu klerka er lýst svo: „Þá voru engir latínuskólar hér á landi. Urðu þá foreldrar að fá munka eða aðra klerka af lægri vígslum eða einhverja aðra, sem fróðari voru en almenningur, til þess að kenna sveinum að lesa eða skrifa íslensku, þó að ekki væri meira.“ (Saga Islendinga IV 353) Þegar leið á 16. öld komst hins vegar smám saman föst skipan á skólahald í latínuskólun- um, og var það ekki síst fyrir áhrif frá Guð- brandi, eins og áður sagði. Upplýsing og bamafræðsla Latína var lengi eina tungumálið, sem kennt var í skólunum. I lok 16. aldar mun gríska hafa verið tekin upp sem kennslugrein, eink- um vegna guðfræðinámsins, en allar aðrar kennslugreinar skyldu styðja guðfræðinámið, og sjálf var guðfræðin höfuðnámsgreinin, enda voru latínuskólarnir fyrst og fremst prestaskólar. Að sjálfsögðu setti hver kennari og rektor mót sitt á skólana eftir þekkingu sinni og menntun, en flestir rektorar að minnsta kosti höfðu stundað nám erlendis.

(1) Front Board
(2) Front Board
(3) Front Flyleaf
(4) Front Flyleaf
(5) Front Flyleaf
(6) Front Flyleaf
(7) Front Flyleaf
(8) Front Flyleaf
(9) Page I
(10) Page II
(11) Page III
(12) Page IV
(13) Page V
(14) Page VI
(15) Page VII
(16) Page VIII
(17) Page IX
(18) Page X
(19) Page XI
(20) Page XII
(21) Page XIII
(22) Page XIV
(23) Page XV
(24) Page XVI
(25) Page XVII
(26) Page XVIII
(27) Page XIX
(28) Page XX
(29) Page XXI
(30) Page XXII
(31) Page XXIII
(32) Page XXIV
(33) Page 1
(34) Page 2
(35) Page 3
(36) Page 4
(37) Page 5
(38) Page 6
(39) Page 7
(40) Page 8
(41) Page 9
(42) Page 10
(43) Page 11
(44) Page 12
(45) Page 13
(46) Page 14
(47) Page 15
(48) Page 16
(49) Page 17
(50) Page 18
(51) Page 19
(52) Page 20
(53) Page 21
(54) Page 22
(55) Page 23
(56) Page 24
(57) Page 25
(58) Page 26
(59) Page 27
(60) Page 28
(61) Page 29
(62) Page 30
(63) Page 31
(64) Page 32
(65) Page 33
(66) Page 34
(67) Page 35
(68) Page 36
(69) Page 37
(70) Page 38
(71) Page 39
(72) Page 40
(73) Page 41
(74) Page 42
(75) Page 43
(76) Page 44
(77) Page 45
(78) Page 46
(79) Page 47
(80) Page 48
(81) Page 49
(82) Page 50
(83) Page 51
(84) Page 52
(85) Page 53
(86) Page 54
(87) Page 55
(88) Page 56
(89) Page 57
(90) Page 58
(91) Page 59
(92) Page 60
(93) Page 61
(94) Page 62
(95) Page 63
(96) Page 64
(97) Page 65
(98) Page 66
(99) Page 67
(100) Page 68
(101) Page 69
(102) Page 70
(103) Page 71
(104) Page 72
(105) Page 73
(106) Page 74
(107) Page 75
(108) Page 76
(109) Page 77
(110) Page 78
(111) Page 79
(112) Page 80
(113) Page 81
(114) Page 82
(115) Page 83
(116) Page 84
(117) Page 85
(118) Page 86
(119) Page 87
(120) Page 88
(121) Page 89
(122) Page 90
(123) Page 91
(124) Page 92
(125) Page 93
(126) Page 94
(127) Page 95
(128) Page 96
(129) Page 97
(130) Page 98
(131) Page 99
(132) Page 100
(133) Page 101
(134) Page 102
(135) Page 103
(136) Page 104
(137) Page 105
(138) Page 106
(139) Page 107
(140) Page 108
(141) Page 109
(142) Page 110
(143) Page 111
(144) Page 112
(145) Page 113
(146) Page 114
(147) Page 115
(148) Page 116
(149) Page 117
(150) Page 118
(151) Page 119
(152) Page 120
(153) Page 121
(154) Page 122
(155) Page 123
(156) Page 124
(157) Page 125
(158) Page 126
(159) Page 127
(160) Page 128
(161) Page 129
(162) Page 130
(163) Page 131
(164) Page 132
(165) Page 133
(166) Page 134
(167) Page 135
(168) Page 136
(169) Page 137
(170) Page 138
(171) Page 139
(172) Page 140
(173) Page 141
(174) Page 142
(175) Page 143
(176) Page 144
(177) Page 145
(178) Page 146
(179) Page 147
(180) Page 148
(181) Page 149
(182) Page 150
(183) Page 151
(184) Page 152
(185) Page 153
(186) Page 154
(187) Page 155
(188) Page 156
(189) Page 157
(190) Page 158
(191) Page 159
(192) Page 160
(193) Page 161
(194) Page 162
(195) Page 163
(196) Page 164
(197) Page 165
(198) Page 166
(199) Page 167
(200) Page 168
(201) Page 169
(202) Page 170
(203) Page 171
(204) Page 172
(205) Page 173
(206) Page 174
(207) Page 175
(208) Page 176
(209) Page 177
(210) Page 178
(211) Page 179
(212) Page 180
(213) Page 181
(214) Page 182
(215) Page 183
(216) Page 184
(217) Page 185
(218) Page 186
(219) Page 187
(220) Page 188
(221) Page 189
(222) Page 190
(223) Page 191
(224) Page 192
(225) Page 193
(226) Page 194
(227) Page 195
(228) Page 196
(229) Page 197
(230) Page 198
(231) Page 199
(232) Page 200
(233) Page 201
(234) Page 202
(235) Page 203
(236) Page 204
(237) Page 205
(238) Page 206
(239) Page 207
(240) Page 208
(241) Page 209
(242) Page 210
(243) Page 211
(244) Page 212
(245) Page 213
(246) Page 214
(247) Page 215
(248) Page 216
(249) Page 217
(250) Page 218
(251) Page 219
(252) Page 220
(253) Page 221
(254) Page 222
(255) Page 223
(256) Page 224
(257) Page 225
(258) Page 226
(259) Page 227
(260) Page 228
(261) Page 229
(262) Page 230
(263) Page 231
(264) Page 232
(265) Page 233
(266) Page 234
(267) Page 235
(268) Page 236
(269) Page 237
(270) Page 238
(271) Page 239
(272) Page 240
(273) Page 241
(274) Page 242
(275) Page 243
(276) Page 244
(277) Page 245
(278) Page 246
(279) Page 247
(280) Page 248
(281) Page 249
(282) Page 250
(283) Page 251
(284) Page 252
(285) Page 253
(286) Page 254
(287) Page 255
(288) Page 256
(289) Page 257
(290) Page 258
(291) Page 259
(292) Page 260
(293) Page 261
(294) Page 262
(295) Page 263
(296) Page 264
(297) Page 265
(298) Page 266
(299) Page 267
(300) Page 268
(301) Page 269
(302) Page 270
(303) Page 271
(304) Page 272
(305) Page 273
(306) Page 274
(307) Page 275
(308) Page 276
(309) Page 277
(310) Page 278
(311) Page 279
(312) Page 280
(313) Page 281
(314) Page 282
(315) Page 283
(316) Page 284
(317) Page 285
(318) Page 286
(319) Page 287
(320) Page 288
(321) Page 289
(322) Page 290
(323) Page 291
(324) Page 292
(325) Page 293
(326) Page 294
(327) Page 295
(328) Page 296
(329) Page 297
(330) Page 298
(331) Page 299
(332) Page 300
(333) Page 301
(334) Page 302
(335) Page 303
(336) Page 304
(337) Page 305
(338) Page 306
(339) Page 307
(340) Page 308
(341) Page 309
(342) Page 310
(343) Page 311
(344) Page 312
(345) Page 313
(346) Page 314
(347) Page 315
(348) Page 316
(349) Page 317
(350) Page 318
(351) Page 319
(352) Page 320
(353) Page 321
(354) Page 322
(355) Page 323
(356) Page 324
(357) Page 325
(358) Page 326
(359) Page 327
(360) Page 328
(361) Rear Flyleaf
(362) Rear Flyleaf
(363) Rear Flyleaf
(364) Rear Flyleaf
(365) Rear Flyleaf
(366) Rear Flyleaf
(367) Rear Board
(368) Rear Board
(369) Spine
(370) Fore Edge
(371) Scale
(372) Color Palette