BJORN K. ÞOROLFSSON ^ ' fö* '* 7V ^ v*» W' aicU^i. '3»*«* ajíWíi tj JK»4<c2uI»j o^Lca j 4,^7 •»c «»«10^ ^A(íft- Vtvj tL^-. -V**) (iat.tLFwttdt» rtrtO tvoattt (JoþT. tij J'Ktlci «j •ai(SWkt-: tj AiivAAi (totil wvva ^>!<*?j' 'ir tj Jr»»vdt‘-1 >ízt«(i"v>cÞuT. a-vatt iv^td \VJ»3 10. mynd. Máldagabók Olafs biskups Hjaltasonar við árið 1562. Máldagaágrip Grímstungna. Smœkkað. GRÍms tungur ij presta skylld: Þetta J frijdu xvj kugitlldi] gilld: iiijc / J gielldfie: Jnnan gatta: ij storkieruild annad j Jordu bæ- / di miog lasenn: viij trog: viij smakierulld med tueimur fotum: iij skaler iij / diskar: ij katlar storer nockud bætter og ij smáer: Einn strockur og ein kista / wond: Skiptar eru skoðanir fræðimanna um það, af hverjum íslendingar muni hafa numið latínuietur í öndverðu, eða með hverri eða hverjum þeirra þjóða, sem fórfeður vorir höfðu menningarsamband við, megi finna leturgerð, sem letur elztu skinnbóka vorra sé beinlínis runnið frá. Það mál mun vera erfitt viðfangs og þarfnast frekari rannsókna en hingaðtil hafa birzt á prenti. Ollum fræðimönnum kemur saman um það, að elzti kafli Reykjaholts máldaga (fratnvegis táknaður RM I, sýndur á 2. mynd) og skinnbókarbrotið AM 237 a, fol. (sýnishorn úr því á 1. mynd) muni vera elzt allra íslenzkra handrita, sem geymzt hafa til vorra daga. Reykjaholts máldagi er blað úr bók, sem haldin hefur verið við kirkj- una í Reykjaholti, en er að öðru leyti glötuð, sennilega fyrir langa löngu. RM I verður ekki með vissu heimfærður til ákveðins árs, en næst á eftir fer kafli með greinilega yngii leturgerð, sem telja má ritaðan 1206 eða þar um bil. Jón Sigurðsson (DI I, 279) taldi sennilegt, að RM I væri frá árinu 1185, þegar prestaskipti urðu í Reykjaholti. Þó að þetta sé aðeins tilgáta, er ekki sennilegt, að RM I sé eldri en úr biskupstíð Þorláks helga (1178—93), því að ótrúlegt er, að lengri tími en 20—30 ár hafi liðið án þess að kirkjunni í Reykjaholti hlotnuðust gjafir, sem þurft hefði að skrá í máldaga hennar. AM 237 a, fol. er tvö blöð, sem á eru brot úr tveimur prédikunum. Fræðimenn hafa nálega einróma talið þetta skinnbókarbrot eldra en RM I og tímasett það um 1150 eða iafnvel fyrr. Þó Iætur Kálund (PA I, bls. VII) þá skoðun í ljós, að RM I gæti verið eldri, en ekki heldur hann því frekar fram. Letur beggja þessara handrita og elztu skinnbóka vorra yfirleitt ber megineinkenni hins latneska lágstafaleturs, sem á erlendum málum er kennt við ætt Karls mikla.1 fjalla). Stutt en gott yfirlit er hjá Konráði Gíslasyni Um frumparta íslenzkrar tungu bls. 1—4, og að sjálfsögðu er mikið um þetta ritað í formálum að útgáfum ýmissa fornrita. 1) Á þýzku karolingischer minuskel, á ensku Carolingian minuscule. Orðið lágstafaletur er þýð- ing Hallbjarnar Halldórssonar (Árbók Landsbókasafns 1946—47 bls. 80) á þýzka orðinu minu- skel. Hann bendir á það, að þetta er „fjögurra strika letur með lágstöfunum milli miðstrikanna og upplengingum aðaldrátta að hinu efsta og niðurlengingum að hinu neðsta." Lágstafirnir, sem letrið fær nafn sitt af, eru þeir stafir, sem hvorki taka upp né niður úr línu (a, e osfrv.) 15

(1) Band
(2) Band
(3) Saurblað
(4) Saurblað
(5) Blaðsíða 1
(6) Blaðsíða 2
(7) Blaðsíða 3
(8) Blaðsíða 4
(9) Blaðsíða 5
(10) Blaðsíða 6
(11) Blaðsíða 7
(12) Blaðsíða 8
(13) Blaðsíða 9
(14) Blaðsíða 10
(15) Blaðsíða 11
(16) Blaðsíða 12
(17) Blaðsíða 13
(18) Blaðsíða 14
(19) Blaðsíða 15
(20) Blaðsíða 16
(21) Blaðsíða 17
(22) Blaðsíða 18
(23) Blaðsíða 19
(24) Blaðsíða 20
(25) Blaðsíða 21
(26) Blaðsíða 22
(27) Blaðsíða 23
(28) Blaðsíða 24
(29) Blaðsíða 25
(30) Blaðsíða 26
(31) Blaðsíða 27
(32) Blaðsíða 28
(33) Blaðsíða 29
(34) Blaðsíða 30
(35) Blaðsíða 31
(36) Blaðsíða 32
(37) Blaðsíða 33
(38) Blaðsíða 34
(39) Blaðsíða 35
(40) Blaðsíða 36
(41) Blaðsíða 37
(42) Blaðsíða 38
(43) Blaðsíða 39
(44) Blaðsíða 40
(45) Blaðsíða 41
(46) Blaðsíða 42
(47) Saurblað
(48) Saurblað
(49) Band
(50) Band
(51) Kjölur
(52) Framsnið
(53) Kvarði
(54) Litaspjald