Listasafni íslands er það ánægja að efna til þessarar sýningar á verkum Arngríms Gíslasonar jafnhliða út- komu bókar dr. Kristjáns Eldjárns um listamanninn. Með því vill safnið hvort tveggja í senn kynna almenn- ingi þennan athyglisverða, en lítt þekkta listamann, og heiðra minningu dr. Kristjáns, sem varði áralöngu starfi til að rannsaka æviferil hans og list. ÆVIÁGRIP Arngrímur Gíslason fæddist í Skörðum í Reykjahverfi í Suður-Þingeyjarsýslu hinn 8. janúar 1829. Foreldrar hans voru Gísli Gíslason og fyrri kona hans Guðrún Guðmundsdóttir. Amgrímur ólst upp hjá föður sínum og var í heimahúsum fram að tvítugu. Hann var alla ævi frábitinn búskap og öllu hans um- stangi, en allt lék í höndum hans og sjálfsagt datt honum í hug að leggja fyrir sig einhverja iðn. En menntun fékk hann enga heima í Skörðum aðra en hinn venjulega barnalærdóm. Um tvítugt fór Arngrímur suður til Reykja- víkur og kom sér í kennslu hjá lærðum meistara í rennismíði og dvaldist hjá honum 1850-51. Síðan var hann við bókbandsnám hjá Grími Laxdal bókbindara á Akureyri 1852-53 og fékk hjá honum sveinsbréf. En með sveinsbréfinu er lokið undirbúningi Arngríms undir lífið. Þegar Arngrímur var í bókbandsnámi á Akureyri vetur- inn 1852-53, kynntist hann Margréti Magnúsdóttur sem varð fyrri kona hans. Hún var 16 árum eldri en hann. Hún hafði siglt til Kaupmannahafnar og lært þar saumaskap. Þau hófu húsmennsku á Geirastöðum við Mývatn 1853, þar sem Gísli (Stóri-Gísli) bróðir Arngríms var bóndi. Þar var faðir þeirra bræðra einnig í hús- mennsku. Árið 1855 flytjast þau að Auðnum í Laxárdal en 1860 fluttust þau á ný að Sveinsströnd í Mývatns- sveit. Benedikt Jónsson frá Þverá í Laxárdal, sem kynntist Arngrími vel er hann bjó að Auðnum, er aðalheimilda- maður um ævi og hagi Arngríms. Hefur hann lýst ferðaslangri hans og staðfestuleysi við heimili sitt og einnig fátæklegu lífi þeirra hjóna. Þau misstu þrjú börn, en ein dóttir, Nanna Soffía, komst upp. Margrét, kona Arngríms, dó 1868. Eftir lát hennar virðist Arngrímur hvergi eiga fast heimili í Þingeyjarsýslu. Hann vandi komur sínar á marga bæi, t. d. Stóruvelli þar sem dóttir hans dvaldist þar til hún giftist og fluttist til Ameríku. Arngrímur felldi hug til Þórunnar Hjörleifsdóttur, prests- dóttur á Skinnastað er hann dvaldist þar 1863-64 við að mála og skreyta kirkjuna að innan. Eignaðist hún með honum dóttur, sem lést á þriðja ári 1869. Þórunn giftist Þórarni Stefánssyni á Skjöldólfsstöðum sama ár og eignaðist með honum tvö börn, en varð ekkja 1870. Fór hún þá að Tjörn í Svarfaðardal þar sem faðir hennar var orðinn prestur. Arngrímur og Þórunn giftust 1876. Þau eignuðust fimm börn. Fyrst bjuggu þau á Völlum þar sem faðir hennar var prestur, en síðan í Gullbringu, hjáleigu Tjarnar, frá 1884. Vegna mikilla þrengsla í Gullbringu byggði Arngrímur sér málarastofu, fyrsta ”atelier“ á íslandi. Þótt Arngrímur teldist vera í húsmennsku framan af og ætti kindur og geitur var bókband og rennismíði helsta Allt efni sýningarskrárinnar um Arngrím og verk hans er sótt í bók dr. Kristjáns, með góðfúslegu leyfi fjölskyldu hans og útgefanda bókarinnar. Listasafnið kann þeim, svo og öllum sem lánað hafa verk á sýninguna, bestu þakkir. Selma Jónsdóttir iðja hans. Einnig hneigðist hann ungur að tónlist og málaralist, en sneri sér mjög að myndlistinni í kringum 1855-60. Arngrímur gerði nokkrar útsýnismyndir, t. d. af brennu Möðruvallakirkju, sem er fyrsta íslenska heimildamynd- in. En mannamyndir hans eru fyrirferðarmestar og síðar altaristöflur. Elsta varðveitta andlitsmyndin er af Gísla (Skarða-Gísla) föður hans frá 1859. Arngrímur átti bréfaskipti við Sigurð Guðmundsson málara frá 1862 og leitaði tilsagnar hjá honum. En þótt bréfaskipti þeirra væru strjál má með nokkrum sanni segja, að Arngrímur væri nú kominn í bréfaskóla hjá Sigurði málara. Síðasta bréfið er frá 1868. Einungis bréf Arngríms eru varðveitt. Arngrímur byrjar að mála á striga með olíulitum upp úr 1865. Myndir hans fram að þeim tíma eru fáar, en fróðlegt er að athuga hvernig þær skiptast á árin. Áður var sagt að myndin af Skarða-Gísla væri líklega frá 1859 og myndirnar af Methúsalem Magnússyni og Jónasi Friðfinnssyni Bárðdal eru báðar merktar árinu 1860, auk þess má telja að myndin af séra Jörgen Kröyer sé einnig frá því ári, þótt hún sé ekki ármerkt. Frá árunum 1861 og 1862 eru engar ármerktar myndir til og líklega engar ómerktar heldur. En eftir að bréfaskiptin við Sigurð málara hófust er eins og líf færist í framleiðsl- una. Frá 1863 eru tvær ármerktar myndir, einnig tvær frá 1864, sex frá 1865, þrjár frá 1866, en aðeins ein frá 1867, ein frá 1868, alls engin frá 1869. En þessar tölur sýna að Arngrímur tekur kipp að teikna mannamyndir þegar bréfaskiptin við Sigurð málara standa sem hæst. Síðan fer að draga úr áhuganum uns hann steinhættir að teikna mannamyndir, seinasta myndin er frá 1868 og eftir það er ekki vitað að hann hafi teiknað nokkurn mann þar eystra. En aðeins fimm mannamyndir teiknaði hann eftir að hann kom í Svarf- aðardal, þar af þrjár 1876 og hina fjórðu 1879. Það kemur berlega fram í bréfaskiptunum við Sigurð málara að áhugi Arngríms blossar upp á málverki um og upp úr 1865. Eftir það hefur hann hreint og beint misst löngunina til að teikna mannamyndir í svörtu og hvítu, en að sama skapi magnast þrá hans eftir að mála. Sú löngun hefur sjálfsagt búið með honum lengi og reynt hefur hann eitthvað smávegis að koma við litum í útsýnismyndum sínum. En lengst af sjötta áratugarins lætur hann sér nægja að vinna í svörtu og hvítu þangað til allt í einu að hann hættir við þessa iðju og snýr sér af brennandi áhuga að málverki með olíulitum, hvort sem viðfangsefnið var mannsmynd eða altaristafla. Ein nýjung kann að hafa dregið úr ánægju Arngríms að teikna andlitsmyndir í svörtu og hvítu en það var Ijósmyndavélin. Elsta varðveitta olíumyndin er af Guðrúnu Þorsteins-

(1) Blaðsíða [1]
(2) Blaðsíða [2]
(3) Blaðsíða [3]
(4) Blaðsíða [4]
(5) Kvarði
(6) Litaspjald