10 Haraldur Sigurðsson nokkuð breyttri gerð í kortasafni Mercators, Atlas sive cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura, sem var gefið út í Duisburg 1595. Bæði kortin komu út í fjölmörgum útgáfum bókanna með texta á ýmsum málum. Ekki er kunnugt, hvemig biskup vann að korti sínu, né hverjar heimildir hans voru í smáatriðum. Sem íslendingur var hann auðvitað ólíkt kunnugri landinu en útlend- ingar þeir, sem áður freistuðu að gera ís- landskort af litlum og vafasömum tilföng- um. Þó virðist auðsætt, að fjarðatöl þau, er til voru frá fornu fari af allri strandlengjunni og enn eru varðveitt, hafi dregið hann drýgst, er hann markaði fyrir strandlengj- unni. Margt bendir líka til þess, að biskup hafi notað forn kirknatöl, þótt ekki sé það öruggt, því að sem kirkjuhöfðingja var honum það efni að sjálfsögðu gjörkunnugt. Ekkert bendir til mælinga eða hnattstöðu- ákvarðana; þótt vitað sé, að Guðbrandur mældi hnattstöðu Hóla, þá ber henni ekki saman við kortið, og líklega er hún ekki gerð fyrr en síðar. Ummæli Arngríms lærða benda til þess, að þeim frændum, honum og biskupi hafi þótt lítið koma til kortsins í endanlegri gerð þeirra Orteliusar og Mer- cators. En þrátt fyrir alla vankanta er þó kort þetta hið elsta, sem gefur nokkurn veginn raunsanna mynd af landinu. En hvorugt þessara korta átti langlífi að fagna. Það féll í hlut annars korts eftir ann- an mann, Joris Carolus, hollenskan sæfara, sem um skeið var mjög riðinn við siglingar um Norðurhöf. Hann dvaldist eitthvað á íslandi og kynntist Jóni lærða Guð- mundssyni, sem hefur eftir honum harla vafasaman fróðleik um Gunnbjarnareyjar í einu rita sinna. Undirstaðan að korti Joris Carolusar er íslandskort Guðbrands bisk- ups í gerð Mercators og frávik fæst til bóta, enda gætir lítt kynna hans af landinu. Frumprentun Islandskorts þessa er að finna í ófullgerðu kortasafni Jodocus Hondiusar yngra frá árunum 1615—1629, en 1626 fékk Joris Carolus einkaleyfi hollenskra yfir- valda til þess að gera íslandskort og lík- legt, að það sé frá því ári. Það átti fyrir því að liggja að komast inn í kortasöfn tveggja stærstu kortaútgefenda Hollands, sem prentuðu það í fjölmörgum útgáfum, auk þess sem það varð undirstaða Islandskorta meðal Frakka og ítala. Leið svo fram meira en öld, að kort Joris Carolusar var aðal- heimild allra íslandskorta, þótt smávegis breytingar væru gerðar á strandlínum landsins á hollenskum sjókortum 17. og 18. aldar, en lengst af þeim tíma voru Hollend- ingar einir um gerð þeirra. Þórður Þorláksson, síðar biskup, gerði á námsárum sínum kort af íslandi, sem til er í þremur mismunandi gerðum. Tvö þeirra eru frá 1668, en þriðja tveim árum yngra. Undirstaða þeirra eru kort og mælingar Guðbrands biskups langafa hans. Þar sem ekki var við frekari mælingar að styðjast, er kortunum fjarskalega áfátt um margt, þó að annað standi til mikilla bóta. Fjölda örnefna er aukið við og ýmsir vankantar sniðnir af. Eins og á kortum Guðbrands biskups er það mest áberandi, hve kortin eru fátækleg, þegar dregur ofar byggðum, og hve lítil skil miðhálendinu eru gerð. Á eldri kortum má heita, að suðurströndin myndi nokkum veginn beina línu frá austri til vesturs, og svo er því einnig farið á fyrri kortum Þórðar. En á síðasta kortinu verður hann fyrstur manna til þess að draga upp boglínu suðurstrand- arinnar og sýna hana á korti. Á kortum, sem röktu uppruna sinn til Guðbrandskorts, var lengd landsins alltof mikil eða um og yfir 20 lengdargráður. Þó að Joris Carolus bæti hér nokkuð um, færir Þórður þetta meira til hæfis, svo að lengdin verður ekki nema h.u.b. 12 gráður, sem ekki er ýkja fjarri lagi. En kort Þórðar voru lögð til hliðar og birtust ekki fyrr en á þessari öld og urðu því engum að gagni. Dönskum einokunarkaupmönnum var það mikill bagi, að ekki voru til sæmileg sjókort af ströndum landsins, einkum í

(1) Kápa
(2) Kápa
(3) Blaðsíða 1
(4) Blaðsíða 2
(5) Blaðsíða 3
(6) Blaðsíða 4
(7) Blaðsíða 5
(8) Blaðsíða 6
(9) Blaðsíða 7
(10) Blaðsíða 8
(11) Blaðsíða 9
(12) Blaðsíða 10
(13) Blaðsíða 11
(14) Blaðsíða 12
(15) Blaðsíða 13
(16) Blaðsíða 14
(17) Blaðsíða 15
(18) Blaðsíða 16
(19) Blaðsíða 17
(20) Blaðsíða 18
(21) Blaðsíða 19
(22) Blaðsíða 20
(23) Blaðsíða 21
(24) Blaðsíða 22
(25) Blaðsíða 23
(26) Blaðsíða 24
(27) Kápa
(28) Kápa
(29) Kvarði
(30) Litaspjald