þessum tíma. Kennsluaðferðir voru úreltar og ekkert hefði verið reynt að laga þær að kröf- um tímanna, kennslubækur fornar og úr sér gengnar og skólaagi horfinn. Rektor á Hólum var þá Sigurður Vigfússon hinn sterki, Is- landströll, sem þótti einfaldur en orðlagt karlmenni. Hafði hann þá verið rektor 17 ár, en lét af embætti 1742 að beiðni Harboes. Kom Gunnar skáld Pálsson í hans stað. Þótti þegar breytast mjög til batnaðar í skólanum. A dögum Halldórs biskups Brynjólfssonar (1745-1752) kreppti svo fast að um matföng á Hólum, að biskup neyddist til að hætta skólahaldi um miðjan vetur og senda skóla- sveina heim. Frá Harboe er talið runnið konungsboð frá 4. maí 1759, þar sem lagt er fyrir biskupa landsins að velja árlega að minnsta kosti einn efnilegan námssvein til náms í einhverjum latínuskólanna á Sjálandi. Skyldu þeir fá fullan námsstyrk og hverfa heim að loknu námi. I skýrslu Harboes um lestrarþekkingu bama kemur fram, að í stöku prestaköllum em nær öll börn læs, í öðrum aðeins um fjórðungur. Eins var lestrarkunnátta fullorð- inna misjöfn. Menntun reyndist betri í Hóla- biskupsdæmi en í Skálholtsbiskupsdæmi, og telur Páll Eggert Ólason, að það megi m.a. rekja til áhrifa af bókaútgáfu Guðbrands. Eftir því sem næst verður komist, var meira en helmingur íbúa Hólabiskupsdæmis læs. í Skálholtsbiskupsdæmi virðist þetta hafa verið nokkru minna. Harboe taldist til, að frá Gunnólfsvíkurfjalli á Langanesi suður um til Hvalfjarðar væru einungis um 30 af hundraði fullorðinna læsir. í Breiðafjarðardölum virð- ist lestrarkunnátta hins vegar hafa verið mjög góð. Þegar kemur fram á 18. öld eykst lestr- arkunnátta manna mjög. Um 1745 var um helmingur fullorðinna læs í Hítardalspresta- kalli en 1797 voru þar einungis 3 ólæsir. í Gilsbakkasöfnuði voru einungis 5 ólæsir 1788. Samkvæmt skýrslum Harboes báru ýmsir prestar fram ósk um, að stofnaðir yrðu bamaskólar, og sást þessi áhugi í verki. Ekkja Jóns biskups Vídalíns gaf til að mynda árið 1730 jarðeign til fræðslu námfúsum og sið- prúðum munaðarleysingjum í Gnúpverja- hreppi, og síðar gaf Þorvarður Auðunarson í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd jarðeign til fræðslu fátækum börnum þar. Vegna tillagna Harboes kom konungsboð árið 1744 um fræðslu barna í kristnum fræð- um og 1746 kom tilskipunin um húsvitjanir presta. Er þar m.a. mælt svo fyrir, að ólæsir foreldrar, sem eigi eru öreigar, skuli taka vinnumann eða vinnukonu, sem kunni að lesa, til þess að kenna börnunum lestur. Jón Thorchillius gaf, eins og kunnugt er, allar eigur sínar til fræðslu fátækum og mun- aðarlausum börnum í Kjalarnesþingi. Er þetta mesta gjöf, sem gefin hefur verið hér- lendis í þessu skyni. Konungur staðfesti skipulagsskrá sjóðsins 3. apríl 1759. (Sjá frekar Sögu íslendinga VI 191). Er sjóðurinn nefndur Thorchilliisjóður, eins og kunnugt er. Fyrir Jóni Thorchilliusi vakti fræðsla í bamaskólum. Fyrsta vísis að barnaskóla get- ur í Vestmannaeyjum árið 1745, og var hann endurbættur 1750. Stóðu að þessu Vest- mannaeyjaprestar, en skóli í Vestmannaeyj- um féll niður eftir fá ár. Hnignun á 18. öld Saga íslendinga á 18. öld er mikil hörmunga- saga. I upphafi aldarinnar eru landsmenn liðlega 50 þúsund, en talið er að síðustu ár 17. aldar hafi um 9 þúsund manns fallið úr hungri á öllu landinu. Árið 1707 féllu í Stórubólu, sem svo hefur verið nefnd, um 18 þúsund manns — eða meira en þriðjungur þjóðarinnar. Á árunum milli 1750 og 1760 voru harðindi mikil og mannfellir í landinu, og féllu þá um 7 þúsund manns. Bólusótt gekk aftur 1766 og harðindi voru mikil áratuginn á eftir. Síðan tók fólki heldur að fjölga, en árið 1783 hófst eldgos hið mikla, sem hafði geig- vænleg áhrif á landshagi og atvinnumál, auk þess sem mikill mannfellir varð. Er talið, að fallið hafi á tveimur árum nær 10 þúsund manns. Á öllu harðindatímabilinu frá því um 1780 til 1785 er talið, að dáið hafi fjórðungur alls fólks í landinu. Skaftáreldamir og Móðuharðindin höfðu að sjálfsögðu gífurleg áhrif á skólahald. Fyrir áhrif frá hörmungum 18. aldar er talið, að biskupsstólarnir hafi ekki getað risið undir skólahaldi. Er sýnt, að ástandið var þegar orðið mjög bágt um 1730, í tíð Jóns biskups Ámasonar, eins mesta fjárgæslu- og reglu- manns, sem setið hefur á biskupsstóli á ís- landi, að því er Páll Eggert Ólason segir. I lýsingu Jóns Thorchilliusar var viðurgerning- ur í Skálholti á þá leið, að piltar fengu til fæðis harðfisk og smjör tvisvar á dag, þar með sýrublöndu, og aldrei annað, hvorki kjöt né mjólk, brauð eða heitan mat, nema á hátíðum eða þegar veikindi bar að höndum. í kjölfar Móðuharðindanna reið yfir Suðurland stór-

(1) Band
(2) Band
(3) Saurblað
(4) Saurblað
(5) Saurblað
(6) Saurblað
(7) Saurblað
(8) Saurblað
(9) Blaðsíða I
(10) Blaðsíða II
(11) Blaðsíða III
(12) Blaðsíða IV
(13) Blaðsíða V
(14) Blaðsíða VI
(15) Blaðsíða VII
(16) Blaðsíða VIII
(17) Blaðsíða IX
(18) Blaðsíða X
(19) Blaðsíða XI
(20) Blaðsíða XII
(21) Blaðsíða XIII
(22) Blaðsíða XIV
(23) Blaðsíða XV
(24) Blaðsíða XVI
(25) Blaðsíða XVII
(26) Blaðsíða XVIII
(27) Blaðsíða XIX
(28) Blaðsíða XX
(29) Blaðsíða XXI
(30) Blaðsíða XXII
(31) Blaðsíða XXIII
(32) Blaðsíða XXIV
(33) Blaðsíða 1
(34) Blaðsíða 2
(35) Blaðsíða 3
(36) Blaðsíða 4
(37) Blaðsíða 5
(38) Blaðsíða 6
(39) Blaðsíða 7
(40) Blaðsíða 8
(41) Blaðsíða 9
(42) Blaðsíða 10
(43) Blaðsíða 11
(44) Blaðsíða 12
(45) Blaðsíða 13
(46) Blaðsíða 14
(47) Blaðsíða 15
(48) Blaðsíða 16
(49) Blaðsíða 17
(50) Blaðsíða 18
(51) Blaðsíða 19
(52) Blaðsíða 20
(53) Blaðsíða 21
(54) Blaðsíða 22
(55) Blaðsíða 23
(56) Blaðsíða 24
(57) Blaðsíða 25
(58) Blaðsíða 26
(59) Blaðsíða 27
(60) Blaðsíða 28
(61) Blaðsíða 29
(62) Blaðsíða 30
(63) Blaðsíða 31
(64) Blaðsíða 32
(65) Blaðsíða 33
(66) Blaðsíða 34
(67) Blaðsíða 35
(68) Blaðsíða 36
(69) Blaðsíða 37
(70) Blaðsíða 38
(71) Blaðsíða 39
(72) Blaðsíða 40
(73) Blaðsíða 41
(74) Blaðsíða 42
(75) Blaðsíða 43
(76) Blaðsíða 44
(77) Blaðsíða 45
(78) Blaðsíða 46
(79) Blaðsíða 47
(80) Blaðsíða 48
(81) Blaðsíða 49
(82) Blaðsíða 50
(83) Blaðsíða 51
(84) Blaðsíða 52
(85) Blaðsíða 53
(86) Blaðsíða 54
(87) Blaðsíða 55
(88) Blaðsíða 56
(89) Blaðsíða 57
(90) Blaðsíða 58
(91) Blaðsíða 59
(92) Blaðsíða 60
(93) Blaðsíða 61
(94) Blaðsíða 62
(95) Blaðsíða 63
(96) Blaðsíða 64
(97) Blaðsíða 65
(98) Blaðsíða 66
(99) Blaðsíða 67
(100) Blaðsíða 68
(101) Blaðsíða 69
(102) Blaðsíða 70
(103) Blaðsíða 71
(104) Blaðsíða 72
(105) Blaðsíða 73
(106) Blaðsíða 74
(107) Blaðsíða 75
(108) Blaðsíða 76
(109) Blaðsíða 77
(110) Blaðsíða 78
(111) Blaðsíða 79
(112) Blaðsíða 80
(113) Blaðsíða 81
(114) Blaðsíða 82
(115) Blaðsíða 83
(116) Blaðsíða 84
(117) Blaðsíða 85
(118) Blaðsíða 86
(119) Blaðsíða 87
(120) Blaðsíða 88
(121) Blaðsíða 89
(122) Blaðsíða 90
(123) Blaðsíða 91
(124) Blaðsíða 92
(125) Blaðsíða 93
(126) Blaðsíða 94
(127) Blaðsíða 95
(128) Blaðsíða 96
(129) Blaðsíða 97
(130) Blaðsíða 98
(131) Blaðsíða 99
(132) Blaðsíða 100
(133) Blaðsíða 101
(134) Blaðsíða 102
(135) Blaðsíða 103
(136) Blaðsíða 104
(137) Blaðsíða 105
(138) Blaðsíða 106
(139) Blaðsíða 107
(140) Blaðsíða 108
(141) Blaðsíða 109
(142) Blaðsíða 110
(143) Blaðsíða 111
(144) Blaðsíða 112
(145) Blaðsíða 113
(146) Blaðsíða 114
(147) Blaðsíða 115
(148) Blaðsíða 116
(149) Blaðsíða 117
(150) Blaðsíða 118
(151) Blaðsíða 119
(152) Blaðsíða 120
(153) Blaðsíða 121
(154) Blaðsíða 122
(155) Blaðsíða 123
(156) Blaðsíða 124
(157) Blaðsíða 125
(158) Blaðsíða 126
(159) Blaðsíða 127
(160) Blaðsíða 128
(161) Blaðsíða 129
(162) Blaðsíða 130
(163) Blaðsíða 131
(164) Blaðsíða 132
(165) Blaðsíða 133
(166) Blaðsíða 134
(167) Blaðsíða 135
(168) Blaðsíða 136
(169) Blaðsíða 137
(170) Blaðsíða 138
(171) Blaðsíða 139
(172) Blaðsíða 140
(173) Blaðsíða 141
(174) Blaðsíða 142
(175) Blaðsíða 143
(176) Blaðsíða 144
(177) Blaðsíða 145
(178) Blaðsíða 146
(179) Blaðsíða 147
(180) Blaðsíða 148
(181) Blaðsíða 149
(182) Blaðsíða 150
(183) Blaðsíða 151
(184) Blaðsíða 152
(185) Blaðsíða 153
(186) Blaðsíða 154
(187) Blaðsíða 155
(188) Blaðsíða 156
(189) Blaðsíða 157
(190) Blaðsíða 158
(191) Blaðsíða 159
(192) Blaðsíða 160
(193) Blaðsíða 161
(194) Blaðsíða 162
(195) Blaðsíða 163
(196) Blaðsíða 164
(197) Blaðsíða 165
(198) Blaðsíða 166
(199) Blaðsíða 167
(200) Blaðsíða 168
(201) Blaðsíða 169
(202) Blaðsíða 170
(203) Blaðsíða 171
(204) Blaðsíða 172
(205) Blaðsíða 173
(206) Blaðsíða 174
(207) Blaðsíða 175
(208) Blaðsíða 176
(209) Blaðsíða 177
(210) Blaðsíða 178
(211) Blaðsíða 179
(212) Blaðsíða 180
(213) Blaðsíða 181
(214) Blaðsíða 182
(215) Blaðsíða 183
(216) Blaðsíða 184
(217) Blaðsíða 185
(218) Blaðsíða 186
(219) Blaðsíða 187
(220) Blaðsíða 188
(221) Blaðsíða 189
(222) Blaðsíða 190
(223) Blaðsíða 191
(224) Blaðsíða 192
(225) Blaðsíða 193
(226) Blaðsíða 194
(227) Blaðsíða 195
(228) Blaðsíða 196
(229) Blaðsíða 197
(230) Blaðsíða 198
(231) Blaðsíða 199
(232) Blaðsíða 200
(233) Blaðsíða 201
(234) Blaðsíða 202
(235) Blaðsíða 203
(236) Blaðsíða 204
(237) Blaðsíða 205
(238) Blaðsíða 206
(239) Blaðsíða 207
(240) Blaðsíða 208
(241) Blaðsíða 209
(242) Blaðsíða 210
(243) Blaðsíða 211
(244) Blaðsíða 212
(245) Blaðsíða 213
(246) Blaðsíða 214
(247) Blaðsíða 215
(248) Blaðsíða 216
(249) Blaðsíða 217
(250) Blaðsíða 218
(251) Blaðsíða 219
(252) Blaðsíða 220
(253) Blaðsíða 221
(254) Blaðsíða 222
(255) Blaðsíða 223
(256) Blaðsíða 224
(257) Blaðsíða 225
(258) Blaðsíða 226
(259) Blaðsíða 227
(260) Blaðsíða 228
(261) Blaðsíða 229
(262) Blaðsíða 230
(263) Blaðsíða 231
(264) Blaðsíða 232
(265) Blaðsíða 233
(266) Blaðsíða 234
(267) Blaðsíða 235
(268) Blaðsíða 236
(269) Blaðsíða 237
(270) Blaðsíða 238
(271) Blaðsíða 239
(272) Blaðsíða 240
(273) Blaðsíða 241
(274) Blaðsíða 242
(275) Blaðsíða 243
(276) Blaðsíða 244
(277) Blaðsíða 245
(278) Blaðsíða 246
(279) Blaðsíða 247
(280) Blaðsíða 248
(281) Blaðsíða 249
(282) Blaðsíða 250
(283) Blaðsíða 251
(284) Blaðsíða 252
(285) Blaðsíða 253
(286) Blaðsíða 254
(287) Blaðsíða 255
(288) Blaðsíða 256
(289) Blaðsíða 257
(290) Blaðsíða 258
(291) Blaðsíða 259
(292) Blaðsíða 260
(293) Blaðsíða 261
(294) Blaðsíða 262
(295) Blaðsíða 263
(296) Blaðsíða 264
(297) Blaðsíða 265
(298) Blaðsíða 266
(299) Blaðsíða 267
(300) Blaðsíða 268
(301) Blaðsíða 269
(302) Blaðsíða 270
(303) Blaðsíða 271
(304) Blaðsíða 272
(305) Blaðsíða 273
(306) Blaðsíða 274
(307) Blaðsíða 275
(308) Blaðsíða 276
(309) Blaðsíða 277
(310) Blaðsíða 278
(311) Blaðsíða 279
(312) Blaðsíða 280
(313) Blaðsíða 281
(314) Blaðsíða 282
(315) Blaðsíða 283
(316) Blaðsíða 284
(317) Blaðsíða 285
(318) Blaðsíða 286
(319) Blaðsíða 287
(320) Blaðsíða 288
(321) Blaðsíða 289
(322) Blaðsíða 290
(323) Blaðsíða 291
(324) Blaðsíða 292
(325) Blaðsíða 293
(326) Blaðsíða 294
(327) Blaðsíða 295
(328) Blaðsíða 296
(329) Blaðsíða 297
(330) Blaðsíða 298
(331) Blaðsíða 299
(332) Blaðsíða 300
(333) Blaðsíða 301
(334) Blaðsíða 302
(335) Blaðsíða 303
(336) Blaðsíða 304
(337) Blaðsíða 305
(338) Blaðsíða 306
(339) Blaðsíða 307
(340) Blaðsíða 308
(341) Blaðsíða 309
(342) Blaðsíða 310
(343) Blaðsíða 311
(344) Blaðsíða 312
(345) Blaðsíða 313
(346) Blaðsíða 314
(347) Blaðsíða 315
(348) Blaðsíða 316
(349) Blaðsíða 317
(350) Blaðsíða 318
(351) Blaðsíða 319
(352) Blaðsíða 320
(353) Blaðsíða 321
(354) Blaðsíða 322
(355) Blaðsíða 323
(356) Blaðsíða 324
(357) Blaðsíða 325
(358) Blaðsíða 326
(359) Blaðsíða 327
(360) Blaðsíða 328
(361) Saurblað
(362) Saurblað
(363) Saurblað
(364) Saurblað
(365) Saurblað
(366) Saurblað
(367) Band
(368) Band
(369) Kjölur
(370) Framsnið
(371) Kvarði
(372) Litaspjald