þessum tíma. Kennsluaðferðir voru úreltar og ekkert hefði verið reynt að laga þær að kröf- um tímanna, kennslubækur fornar og úr sér gengnar og skólaagi horfinn. Rektor á Hólum var þá Sigurður Vigfússon hinn sterki, Is- landströll, sem þótti einfaldur en orðlagt karlmenni. Hafði hann þá verið rektor 17 ár, en lét af embætti 1742 að beiðni Harboes. Kom Gunnar skáld Pálsson í hans stað. Þótti þegar breytast mjög til batnaðar í skólanum. A dögum Halldórs biskups Brynjólfssonar (1745-1752) kreppti svo fast að um matföng á Hólum, að biskup neyddist til að hætta skólahaldi um miðjan vetur og senda skóla- sveina heim. Frá Harboe er talið runnið konungsboð frá 4. maí 1759, þar sem lagt er fyrir biskupa landsins að velja árlega að minnsta kosti einn efnilegan námssvein til náms í einhverjum latínuskólanna á Sjálandi. Skyldu þeir fá fullan námsstyrk og hverfa heim að loknu námi. I skýrslu Harboes um lestrarþekkingu bama kemur fram, að í stöku prestaköllum em nær öll börn læs, í öðrum aðeins um fjórðungur. Eins var lestrarkunnátta fullorð- inna misjöfn. Menntun reyndist betri í Hóla- biskupsdæmi en í Skálholtsbiskupsdæmi, og telur Páll Eggert Ólason, að það megi m.a. rekja til áhrifa af bókaútgáfu Guðbrands. Eftir því sem næst verður komist, var meira en helmingur íbúa Hólabiskupsdæmis læs. í Skálholtsbiskupsdæmi virðist þetta hafa verið nokkru minna. Harboe taldist til, að frá Gunnólfsvíkurfjalli á Langanesi suður um til Hvalfjarðar væru einungis um 30 af hundraði fullorðinna læsir. í Breiðafjarðardölum virð- ist lestrarkunnátta hins vegar hafa verið mjög góð. Þegar kemur fram á 18. öld eykst lestr- arkunnátta manna mjög. Um 1745 var um helmingur fullorðinna læs í Hítardalspresta- kalli en 1797 voru þar einungis 3 ólæsir. í Gilsbakkasöfnuði voru einungis 5 ólæsir 1788. Samkvæmt skýrslum Harboes báru ýmsir prestar fram ósk um, að stofnaðir yrðu bamaskólar, og sást þessi áhugi í verki. Ekkja Jóns biskups Vídalíns gaf til að mynda árið 1730 jarðeign til fræðslu námfúsum og sið- prúðum munaðarleysingjum í Gnúpverja- hreppi, og síðar gaf Þorvarður Auðunarson í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd jarðeign til fræðslu fátækum börnum þar. Vegna tillagna Harboes kom konungsboð árið 1744 um fræðslu barna í kristnum fræð- um og 1746 kom tilskipunin um húsvitjanir presta. Er þar m.a. mælt svo fyrir, að ólæsir foreldrar, sem eigi eru öreigar, skuli taka vinnumann eða vinnukonu, sem kunni að lesa, til þess að kenna börnunum lestur. Jón Thorchillius gaf, eins og kunnugt er, allar eigur sínar til fræðslu fátækum og mun- aðarlausum börnum í Kjalarnesþingi. Er þetta mesta gjöf, sem gefin hefur verið hér- lendis í þessu skyni. Konungur staðfesti skipulagsskrá sjóðsins 3. apríl 1759. (Sjá frekar Sögu íslendinga VI 191). Er sjóðurinn nefndur Thorchilliisjóður, eins og kunnugt er. Fyrir Jóni Thorchilliusi vakti fræðsla í bamaskólum. Fyrsta vísis að barnaskóla get- ur í Vestmannaeyjum árið 1745, og var hann endurbættur 1750. Stóðu að þessu Vest- mannaeyjaprestar, en skóli í Vestmannaeyj- um féll niður eftir fá ár. Hnignun á 18. öld Saga íslendinga á 18. öld er mikil hörmunga- saga. I upphafi aldarinnar eru landsmenn liðlega 50 þúsund, en talið er að síðustu ár 17. aldar hafi um 9 þúsund manns fallið úr hungri á öllu landinu. Árið 1707 féllu í Stórubólu, sem svo hefur verið nefnd, um 18 þúsund manns — eða meira en þriðjungur þjóðarinnar. Á árunum milli 1750 og 1760 voru harðindi mikil og mannfellir í landinu, og féllu þá um 7 þúsund manns. Bólusótt gekk aftur 1766 og harðindi voru mikil áratuginn á eftir. Síðan tók fólki heldur að fjölga, en árið 1783 hófst eldgos hið mikla, sem hafði geig- vænleg áhrif á landshagi og atvinnumál, auk þess sem mikill mannfellir varð. Er talið, að fallið hafi á tveimur árum nær 10 þúsund manns. Á öllu harðindatímabilinu frá því um 1780 til 1785 er talið, að dáið hafi fjórðungur alls fólks í landinu. Skaftáreldamir og Móðuharðindin höfðu að sjálfsögðu gífurleg áhrif á skólahald. Fyrir áhrif frá hörmungum 18. aldar er talið, að biskupsstólarnir hafi ekki getað risið undir skólahaldi. Er sýnt, að ástandið var þegar orðið mjög bágt um 1730, í tíð Jóns biskups Ámasonar, eins mesta fjárgæslu- og reglu- manns, sem setið hefur á biskupsstóli á ís- landi, að því er Páll Eggert Ólason segir. I lýsingu Jóns Thorchilliusar var viðurgerning- ur í Skálholti á þá leið, að piltar fengu til fæðis harðfisk og smjör tvisvar á dag, þar með sýrublöndu, og aldrei annað, hvorki kjöt né mjólk, brauð eða heitan mat, nema á hátíðum eða þegar veikindi bar að höndum. í kjölfar Móðuharðindanna reið yfir Suðurland stór-

(1) Front Board
(2) Front Board
(3) Front Flyleaf
(4) Front Flyleaf
(5) Front Flyleaf
(6) Front Flyleaf
(7) Front Flyleaf
(8) Front Flyleaf
(9) Page I
(10) Page II
(11) Page III
(12) Page IV
(13) Page V
(14) Page VI
(15) Page VII
(16) Page VIII
(17) Page IX
(18) Page X
(19) Page XI
(20) Page XII
(21) Page XIII
(22) Page XIV
(23) Page XV
(24) Page XVI
(25) Page XVII
(26) Page XVIII
(27) Page XIX
(28) Page XX
(29) Page XXI
(30) Page XXII
(31) Page XXIII
(32) Page XXIV
(33) Page 1
(34) Page 2
(35) Page 3
(36) Page 4
(37) Page 5
(38) Page 6
(39) Page 7
(40) Page 8
(41) Page 9
(42) Page 10
(43) Page 11
(44) Page 12
(45) Page 13
(46) Page 14
(47) Page 15
(48) Page 16
(49) Page 17
(50) Page 18
(51) Page 19
(52) Page 20
(53) Page 21
(54) Page 22
(55) Page 23
(56) Page 24
(57) Page 25
(58) Page 26
(59) Page 27
(60) Page 28
(61) Page 29
(62) Page 30
(63) Page 31
(64) Page 32
(65) Page 33
(66) Page 34
(67) Page 35
(68) Page 36
(69) Page 37
(70) Page 38
(71) Page 39
(72) Page 40
(73) Page 41
(74) Page 42
(75) Page 43
(76) Page 44
(77) Page 45
(78) Page 46
(79) Page 47
(80) Page 48
(81) Page 49
(82) Page 50
(83) Page 51
(84) Page 52
(85) Page 53
(86) Page 54
(87) Page 55
(88) Page 56
(89) Page 57
(90) Page 58
(91) Page 59
(92) Page 60
(93) Page 61
(94) Page 62
(95) Page 63
(96) Page 64
(97) Page 65
(98) Page 66
(99) Page 67
(100) Page 68
(101) Page 69
(102) Page 70
(103) Page 71
(104) Page 72
(105) Page 73
(106) Page 74
(107) Page 75
(108) Page 76
(109) Page 77
(110) Page 78
(111) Page 79
(112) Page 80
(113) Page 81
(114) Page 82
(115) Page 83
(116) Page 84
(117) Page 85
(118) Page 86
(119) Page 87
(120) Page 88
(121) Page 89
(122) Page 90
(123) Page 91
(124) Page 92
(125) Page 93
(126) Page 94
(127) Page 95
(128) Page 96
(129) Page 97
(130) Page 98
(131) Page 99
(132) Page 100
(133) Page 101
(134) Page 102
(135) Page 103
(136) Page 104
(137) Page 105
(138) Page 106
(139) Page 107
(140) Page 108
(141) Page 109
(142) Page 110
(143) Page 111
(144) Page 112
(145) Page 113
(146) Page 114
(147) Page 115
(148) Page 116
(149) Page 117
(150) Page 118
(151) Page 119
(152) Page 120
(153) Page 121
(154) Page 122
(155) Page 123
(156) Page 124
(157) Page 125
(158) Page 126
(159) Page 127
(160) Page 128
(161) Page 129
(162) Page 130
(163) Page 131
(164) Page 132
(165) Page 133
(166) Page 134
(167) Page 135
(168) Page 136
(169) Page 137
(170) Page 138
(171) Page 139
(172) Page 140
(173) Page 141
(174) Page 142
(175) Page 143
(176) Page 144
(177) Page 145
(178) Page 146
(179) Page 147
(180) Page 148
(181) Page 149
(182) Page 150
(183) Page 151
(184) Page 152
(185) Page 153
(186) Page 154
(187) Page 155
(188) Page 156
(189) Page 157
(190) Page 158
(191) Page 159
(192) Page 160
(193) Page 161
(194) Page 162
(195) Page 163
(196) Page 164
(197) Page 165
(198) Page 166
(199) Page 167
(200) Page 168
(201) Page 169
(202) Page 170
(203) Page 171
(204) Page 172
(205) Page 173
(206) Page 174
(207) Page 175
(208) Page 176
(209) Page 177
(210) Page 178
(211) Page 179
(212) Page 180
(213) Page 181
(214) Page 182
(215) Page 183
(216) Page 184
(217) Page 185
(218) Page 186
(219) Page 187
(220) Page 188
(221) Page 189
(222) Page 190
(223) Page 191
(224) Page 192
(225) Page 193
(226) Page 194
(227) Page 195
(228) Page 196
(229) Page 197
(230) Page 198
(231) Page 199
(232) Page 200
(233) Page 201
(234) Page 202
(235) Page 203
(236) Page 204
(237) Page 205
(238) Page 206
(239) Page 207
(240) Page 208
(241) Page 209
(242) Page 210
(243) Page 211
(244) Page 212
(245) Page 213
(246) Page 214
(247) Page 215
(248) Page 216
(249) Page 217
(250) Page 218
(251) Page 219
(252) Page 220
(253) Page 221
(254) Page 222
(255) Page 223
(256) Page 224
(257) Page 225
(258) Page 226
(259) Page 227
(260) Page 228
(261) Page 229
(262) Page 230
(263) Page 231
(264) Page 232
(265) Page 233
(266) Page 234
(267) Page 235
(268) Page 236
(269) Page 237
(270) Page 238
(271) Page 239
(272) Page 240
(273) Page 241
(274) Page 242
(275) Page 243
(276) Page 244
(277) Page 245
(278) Page 246
(279) Page 247
(280) Page 248
(281) Page 249
(282) Page 250
(283) Page 251
(284) Page 252
(285) Page 253
(286) Page 254
(287) Page 255
(288) Page 256
(289) Page 257
(290) Page 258
(291) Page 259
(292) Page 260
(293) Page 261
(294) Page 262
(295) Page 263
(296) Page 264
(297) Page 265
(298) Page 266
(299) Page 267
(300) Page 268
(301) Page 269
(302) Page 270
(303) Page 271
(304) Page 272
(305) Page 273
(306) Page 274
(307) Page 275
(308) Page 276
(309) Page 277
(310) Page 278
(311) Page 279
(312) Page 280
(313) Page 281
(314) Page 282
(315) Page 283
(316) Page 284
(317) Page 285
(318) Page 286
(319) Page 287
(320) Page 288
(321) Page 289
(322) Page 290
(323) Page 291
(324) Page 292
(325) Page 293
(326) Page 294
(327) Page 295
(328) Page 296
(329) Page 297
(330) Page 298
(331) Page 299
(332) Page 300
(333) Page 301
(334) Page 302
(335) Page 303
(336) Page 304
(337) Page 305
(338) Page 306
(339) Page 307
(340) Page 308
(341) Page 309
(342) Page 310
(343) Page 311
(344) Page 312
(345) Page 313
(346) Page 314
(347) Page 315
(348) Page 316
(349) Page 317
(350) Page 318
(351) Page 319
(352) Page 320
(353) Page 321
(354) Page 322
(355) Page 323
(356) Page 324
(357) Page 325
(358) Page 326
(359) Page 327
(360) Page 328
(361) Rear Flyleaf
(362) Rear Flyleaf
(363) Rear Flyleaf
(364) Rear Flyleaf
(365) Rear Flyleaf
(366) Rear Flyleaf
(367) Rear Board
(368) Rear Board
(369) Spine
(370) Fore Edge
(371) Scale
(372) Color Palette