við, að skólinn geti gjört lærisveina fullnuma í einstökum greinum, hvort heldur eru tungumál eða aðrar greinir. En hitt er heimtandi, að þeir fái rétta hugmynd um vísinda- greinirnar yfir höfuð, svo að þeir hafi fullan sálarþroska til að taka sér fram sjálfir, þegar skólanum sleppir. Skól- inn á að kenna þeim þá list að læra. Þegar menn læra einir sér, safna þeir sér kunnáttu, án þess að læra að læra, án þess að læra að taka eptir með skynsemi. Án tilsagnar vex vor andlegi líkami svo sem tré, sem skekið er af hverjum vindi. Það verður kreklótt og kvistótt og hættir við að brotna, ef á það reynir, eða illa taminn foli, sem að vísu er gott hestefni, og má fá bezta skeiðsprett úr, þegar minnst varir, en annað kastið fælist hann við hverja þúfu, hleypur útundan sér, stendur upp á apturfótunum og prjónar. Alla þess konar hnykki á skólinn að laga. Hann á að gjöra það að verkum, að piltar verði bæði andlega þroskaðir og andlega tamdir. Það bæði á og má heimta af skólanum: Þeir, sem að piltunum standa, og almenning- ur, eiga heimtingu á, að kennarar gjöri meira en hlýða lærisveinunum yfir lexíur sínar. Þeir eiga heimtingu á, að þeir athugi nákvæmlega það, sem ábótavant kann að vera í fari sveinanna, og að þeir lagi það af fremsta megni. Þessu ætla eg að sé hægara við að koma, þegar skóli er settur eins og hér, þar sem kennarar lifa alltaf með lærisveinunum, heldur en þegar þeir eigi sjá þá nema stund og stund úr degi. Það munu nú fáir, sem ætla, að menn hirði verr skepnur, stýri verr skipi, dragi síður fisk úr sjó, þótt þeir læri. Enda er þá eitthvað rangt við skólann, ef svo er. Þó er því ekki að neita, að kennsla getur lagzt svo mjög á fá atriði, að hún gjöri menn lærða í einstökum atriðum, en spilli honum sem manni, svo sem þegar öll áherzlan er lögð á, að vel sé lærðar fáeinar vísindagreinir án þess almennur þroski fylgi. Því síður ætti skólagangan að verða til þess, að piltar þættist of góðir til líkamlegrar vinnu. Ef það væri, vildi eg óska, að enginn skóli væri til. Munum eptir því, að líkamleg vinna er engu óheiðarlegri en andleg; og það finnum vér, hvar sem vér leitum, að hinum bezt menntuðu mönnum hefir aldrei þótt skömm að taka til hendi. Nú sný eg mér til yðar, ungir menn. Vér eigum að vinna saman, annars hafa hvorirtveggja erfiði og ekki erindi. Vér lofum yður því, að vér skulum leggja fram alla vora reynslu, að þér getið orðið hennar aðnjótandi. En þér verðið að leggjast á eitt með oss. Eg veit, að þér skiljið það, að vér getum ekki orðið yður að gagni, getum ekki frætt yður, getum ekki kennt yður, getum ekki lagað yður, að yður nauðugum. Þér getið verið vissir um það, að vér gjörum eptir því bezta viti og bezta vilja, sem vér höfum. Vel getur verið, að yður kynni að virðast hitt og þetta á annan veg en oss. En þér verðið að gá að því, að menn dæma nokkuð öðruvísi um fertugt en um tvítugt. Margt, sem yður mun sýnast óþarfi, enda ósanngjarnt nú, munu þér skoða sem sjálfsagt, þegar þér eruð 20 árum eldri. Eg ætlast jafnvel eigi til, að þér trúið þessu nú, því að eg hefði, ef til vill, eigi trúað því á yðar aldri. Það er reynsla, sem hver verður að læra sjálfur. En mér kemur ekki á óvart, þótt þér segið þá: Ójá, satt sagði hann það, kallsauðurinn. Að endingu vil eg minna yður og mig á það, að hvað sem vér getum, getum vér eigi af eigin ramleik, að hvað sem vér gjörum, gjörum vér eigi af eigin kröptum, að Drottinn vor, alls máttar upphaf, veitir oss, að vér nokk- uð getum afrekað. Gleymum ekki að minnast hans handleiðslu, á hverjum degi og á hverri stund. Biðjum Drottin, að vér megum nota þá krapta, er hann hefir gefið oss, til að gjöra oss að nýtum mönnum, þarfa náunga vorum og nytsama ættjörðu vorri. Megi Drott- ins-blessan hvíla yfir verki voru og blómga þennan nýja skóla landi og lýð til farsældar. (Norðlenzki skólinn 139-142) Þá héldu þeir Davíð prófastur Guðmundsson [á Hofi] og Amljótur prestur Ólafsson [á Bægisá] sína ræðuna hvor og sagðist báðum prýðilega. Til skólans voru þegar komnir 36 lærisveinar, en eigi hafði yfirstjórn skólans tilbúin nema 25 uppbúin rúm, og var það dugnaði skólastjóra að þakka, að eigi urðu vandræði að. (Pétur Guðmundsson Annáll IV 343) Ræða Hjaltalíns við skólasetningu er lát- laus en virðuleg. Skynsamlegt vit og einurð skólameistara kemur þar glögglega fram, svo og mannvirðing hans og raunsæi. Skólinn á ekki aðeins að vera til að fræða, heldur á hann einnig að temja menn og veita þeim andlegan þroska. Eftirtektarvert er líka í orðum Hjaltalíns, að til þess að menn hafi erindi sem erfiði skulu þeir vinna saman. Það hefur ein- kennt skólann alla tíð síðan. Að vonum verður honum tíðrætt um gagnsemi þá sem hafa má af náminu í skól- anum við störf til sjávar og sveita. Skólinn að Möðruvöllum var hinn fyrsti gagnfræðaskóli á landinu og þangað mundu sækja bænda- synir og sjómenn, sem vanir væru að hirða skepnur og draga fisk úr sjó. Hinir sem ætluðu sér embættisveginn, færu í Lærða skólann í Reykjavík. Vert er að veita því athygli, að skólameist- ari minnist á það í ræðu sinni, að því hafi verið spáð fyrir Möðruvallaskólanum, að hann „mundi aldrei fæðast, það er að enginn mundi sækja skólann.“ En sú spá var hrakspá. Þó var það eftir að láta skólann halda eins vel áfram og hann hafði byrjað. Margir erfiðleikar áttu eftir að verða á vegi skólans. Margt vantaði í upphafi, eigi síst afl þeirra hluta sem gera skyldi, fé. í setningar- ræðu sinni boðar Hjaltalín stofnun sjóðs, er skólinn ætti sjálfur, og væri ekki önnur stofn- un verðugri til gjafa en Möðruvallaskólinn, ef menn vildu gefa fyrir sálu sinni. Tíu árum seinna var stofnaður sjóður við skólann, Nemendasjóður Möðruvallaskólans, sem enn er til. Bjartsýni ríkti því við skólasetningu á Möðruvöllum hinn 1. október 1880. Margt manna fagnaði endurreisn skóla á Norður- landi og bað honum blessunar um ókominn tíma. Skólinn var að vísu ekki fullkominn, fremur en önnur mannanna verk, en „hálfnað er verk þá hafið er“ og með tímanum fengist það, sem á vantaði. En þessi unga stofnun átti sér þegar langa sögu, því að þegar í upphafi töldu menn að nú væri Hólaskóli endurreistur og með þessari endurreisn skólans fengju Norðlendingar heimt að nýju það, sem glatast hafði í tímans rás.

(1) Front Board
(2) Front Board
(3) Front Flyleaf
(4) Front Flyleaf
(5) Front Flyleaf
(6) Front Flyleaf
(7) Front Flyleaf
(8) Front Flyleaf
(9) Page I
(10) Page II
(11) Page III
(12) Page IV
(13) Page V
(14) Page VI
(15) Page VII
(16) Page VIII
(17) Page IX
(18) Page X
(19) Page XI
(20) Page XII
(21) Page XIII
(22) Page XIV
(23) Page XV
(24) Page XVI
(25) Page XVII
(26) Page XVIII
(27) Page XIX
(28) Page XX
(29) Page XXI
(30) Page XXII
(31) Page XXIII
(32) Page XXIV
(33) Page 1
(34) Page 2
(35) Page 3
(36) Page 4
(37) Page 5
(38) Page 6
(39) Page 7
(40) Page 8
(41) Page 9
(42) Page 10
(43) Page 11
(44) Page 12
(45) Page 13
(46) Page 14
(47) Page 15
(48) Page 16
(49) Page 17
(50) Page 18
(51) Page 19
(52) Page 20
(53) Page 21
(54) Page 22
(55) Page 23
(56) Page 24
(57) Page 25
(58) Page 26
(59) Page 27
(60) Page 28
(61) Page 29
(62) Page 30
(63) Page 31
(64) Page 32
(65) Page 33
(66) Page 34
(67) Page 35
(68) Page 36
(69) Page 37
(70) Page 38
(71) Page 39
(72) Page 40
(73) Page 41
(74) Page 42
(75) Page 43
(76) Page 44
(77) Page 45
(78) Page 46
(79) Page 47
(80) Page 48
(81) Page 49
(82) Page 50
(83) Page 51
(84) Page 52
(85) Page 53
(86) Page 54
(87) Page 55
(88) Page 56
(89) Page 57
(90) Page 58
(91) Page 59
(92) Page 60
(93) Page 61
(94) Page 62
(95) Page 63
(96) Page 64
(97) Page 65
(98) Page 66
(99) Page 67
(100) Page 68
(101) Page 69
(102) Page 70
(103) Page 71
(104) Page 72
(105) Page 73
(106) Page 74
(107) Page 75
(108) Page 76
(109) Page 77
(110) Page 78
(111) Page 79
(112) Page 80
(113) Page 81
(114) Page 82
(115) Page 83
(116) Page 84
(117) Page 85
(118) Page 86
(119) Page 87
(120) Page 88
(121) Page 89
(122) Page 90
(123) Page 91
(124) Page 92
(125) Page 93
(126) Page 94
(127) Page 95
(128) Page 96
(129) Page 97
(130) Page 98
(131) Page 99
(132) Page 100
(133) Page 101
(134) Page 102
(135) Page 103
(136) Page 104
(137) Page 105
(138) Page 106
(139) Page 107
(140) Page 108
(141) Page 109
(142) Page 110
(143) Page 111
(144) Page 112
(145) Page 113
(146) Page 114
(147) Page 115
(148) Page 116
(149) Page 117
(150) Page 118
(151) Page 119
(152) Page 120
(153) Page 121
(154) Page 122
(155) Page 123
(156) Page 124
(157) Page 125
(158) Page 126
(159) Page 127
(160) Page 128
(161) Page 129
(162) Page 130
(163) Page 131
(164) Page 132
(165) Page 133
(166) Page 134
(167) Page 135
(168) Page 136
(169) Page 137
(170) Page 138
(171) Page 139
(172) Page 140
(173) Page 141
(174) Page 142
(175) Page 143
(176) Page 144
(177) Page 145
(178) Page 146
(179) Page 147
(180) Page 148
(181) Page 149
(182) Page 150
(183) Page 151
(184) Page 152
(185) Page 153
(186) Page 154
(187) Page 155
(188) Page 156
(189) Page 157
(190) Page 158
(191) Page 159
(192) Page 160
(193) Page 161
(194) Page 162
(195) Page 163
(196) Page 164
(197) Page 165
(198) Page 166
(199) Page 167
(200) Page 168
(201) Page 169
(202) Page 170
(203) Page 171
(204) Page 172
(205) Page 173
(206) Page 174
(207) Page 175
(208) Page 176
(209) Page 177
(210) Page 178
(211) Page 179
(212) Page 180
(213) Page 181
(214) Page 182
(215) Page 183
(216) Page 184
(217) Page 185
(218) Page 186
(219) Page 187
(220) Page 188
(221) Page 189
(222) Page 190
(223) Page 191
(224) Page 192
(225) Page 193
(226) Page 194
(227) Page 195
(228) Page 196
(229) Page 197
(230) Page 198
(231) Page 199
(232) Page 200
(233) Page 201
(234) Page 202
(235) Page 203
(236) Page 204
(237) Page 205
(238) Page 206
(239) Page 207
(240) Page 208
(241) Page 209
(242) Page 210
(243) Page 211
(244) Page 212
(245) Page 213
(246) Page 214
(247) Page 215
(248) Page 216
(249) Page 217
(250) Page 218
(251) Page 219
(252) Page 220
(253) Page 221
(254) Page 222
(255) Page 223
(256) Page 224
(257) Page 225
(258) Page 226
(259) Page 227
(260) Page 228
(261) Page 229
(262) Page 230
(263) Page 231
(264) Page 232
(265) Page 233
(266) Page 234
(267) Page 235
(268) Page 236
(269) Page 237
(270) Page 238
(271) Page 239
(272) Page 240
(273) Page 241
(274) Page 242
(275) Page 243
(276) Page 244
(277) Page 245
(278) Page 246
(279) Page 247
(280) Page 248
(281) Page 249
(282) Page 250
(283) Page 251
(284) Page 252
(285) Page 253
(286) Page 254
(287) Page 255
(288) Page 256
(289) Page 257
(290) Page 258
(291) Page 259
(292) Page 260
(293) Page 261
(294) Page 262
(295) Page 263
(296) Page 264
(297) Page 265
(298) Page 266
(299) Page 267
(300) Page 268
(301) Page 269
(302) Page 270
(303) Page 271
(304) Page 272
(305) Page 273
(306) Page 274
(307) Page 275
(308) Page 276
(309) Page 277
(310) Page 278
(311) Page 279
(312) Page 280
(313) Page 281
(314) Page 282
(315) Page 283
(316) Page 284
(317) Page 285
(318) Page 286
(319) Page 287
(320) Page 288
(321) Page 289
(322) Page 290
(323) Page 291
(324) Page 292
(325) Page 293
(326) Page 294
(327) Page 295
(328) Page 296
(329) Page 297
(330) Page 298
(331) Page 299
(332) Page 300
(333) Page 301
(334) Page 302
(335) Page 303
(336) Page 304
(337) Page 305
(338) Page 306
(339) Page 307
(340) Page 308
(341) Page 309
(342) Page 310
(343) Page 311
(344) Page 312
(345) Page 313
(346) Page 314
(347) Page 315
(348) Page 316
(349) Page 317
(350) Page 318
(351) Page 319
(352) Page 320
(353) Page 321
(354) Page 322
(355) Page 323
(356) Page 324
(357) Page 325
(358) Page 326
(359) Page 327
(360) Page 328
(361) Rear Flyleaf
(362) Rear Flyleaf
(363) Rear Flyleaf
(364) Rear Flyleaf
(365) Rear Flyleaf
(366) Rear Flyleaf
(367) Rear Board
(368) Rear Board
(369) Spine
(370) Fore Edge
(371) Scale
(372) Color Palette