Skólastjóm Það vekur nokkra undrun, að Jón A. Hjaltalín skyldi sækja um Möðruvallaskólann árið 1880. Hann stendur þá á fertugu, lífsreyndur maður og mótaður í blóma lífsins sjálfur, og honum eru allir vegir færir til embætta og frama. Árið áður hafði hann tekið við nýju embætti, virðulegu embætti og vellaunuðu og er virtur af starfi sínu og þekkingu og hann á að vinum lærða menn í áhrifastöðum. Hann býr í þjóðbraut og iðandi líf stórborgar og umheimsins blasir við honum. Engu að síður sækir hann heim til íslands í afskekkta sveit til að taka við litlum skóla, sem stofnað hafði verið til meira af vilja en mætti. Raunar eru sagnir um, að Hjaltalín hafi fyrr viljað komast að skólakennslu á íslandi. Steingrímur Thor- steinsson skrifar Eiríki Magnússyni frá Kaupmannahöfn 14. apríl 1869, að „hjá [Hilmari] Finsen stiftamtmanni hafi hann [Hjaltalín] boðað sig sækjanda aðjunctpláss- ins [við Lærða skólann] í Reykjavík, og það einum degi eftir að hann kom, en það fær hann varla.“ (Lbs 2185 4to) I Reykjavík hafði Hjaltalín stundað ýmisleg kennslustörf og á Lundúnaárunum hafði hann einnig fengist við kennslu. í bréfi til Jóns Sigurðssonar, sem dagsett er í Lundúnum 12. september 1866 og áður er á minnst, segist Hjaltalín vonast til að geta lært sumt það í útlöndum, er gæti orðið löndum hans að gagni, er hann kæmi aftur til íslands. Ekki er óhugsandi að hann eigi þarna við þá reynslu og lærdóm er komið geti að gagni við menntun og uppeldi og hafi hann alla tíð ætlað sér að kennslu, því að frábitinn var hann að takast á herðar prestskap í sveit, ef dæma má af orðum konu hans til Jóns Sig- urðssonar. Slíkar hugrenningar voru þeim hjónum fjarstæðukenndur draumur. Hjalta- lín var einnig nokkur efasemdamaður í trú- málum, eins og raunar skólabróðir hans og vinur, séra Matthías Jochumsson. Hjaltalín hneigðist í trúmálum snemma að kenningum sænska náttúruvísindamannsins Emanuels Swedenborgs (1688-1772), en fylgismenn hans voru fjölmennir í Lundúnum á þeim tíma, sem Hjaltalín dvaldist þar, svo og í Skotlandi, en í Edínaborg prédikaði Hjaltalín iðulega í kirkju Swedenborgarsinna og var í söfnuði þeirra. Þýddi hann bækur um trúmál, þ.á.m. nokkur af ritum Swedenborgs. Þessi afstaða hefur því ekki gert honum það auðvelt að gerast prestur á íslandi á þessum árum, hefði hann hugsað til slíks. Hins vegar gat trúrækni hans og virðing fyrir skynsemi og mannkær- leika orðið til að efla áhuga hans á uppeldi og uppfræðslu og láta gott af sér leiða. Þar á ofan bætist að Hjaltalín hefur sennilega ávallt verið gestur á erlendri grund og alla tíð ætlað sér heim aftur, þar sem hann að lokum yrði jarðfastur, eins og hann orðar það í bréfinu til Jóns Sigurðssonar 1866. „Römm er sú taug, er rekka dregur, föðurtúna til.“ Það átti án efa við Jón A. Hjaltalín. Hjaltalín var viðfeldinn í sambúð og viðkynningu og alþýðlegur í háttum, löng dvöl í útlöndum hafði ekki tekið af honum hið íslenzka sveitasnið og ekki heldur fágað hann að neinum mun. (Þorvaldur Thoroddsen Minningabók II 15) Og heim fór hann í afskekkta sveit, til að sumt það, sem hann hafði lært, gæti orðið löndum hans að gagni. Hjaltalín hefur um flest verið framsýnn maður og hann var umbótasinni, enda þótt af honum færi það orð, að hann væri íhalds- samur. Einkum virðast tengdir hans við Magnús Stephensen landshöfðingja hafa ýtt undir þetta orðspor, auk þess sem hæglæti hans og einstök prúðmennska og rólyndi get- ur hafa stutt við þessa skoðun skólasveina. En Hjaltalín beitti sér fyrir margvíslegum fram- faramálum á þingi og utan þings og hann var einarður maður og laus við alla fordild. „Þess er eg mér meðvitandi, að eg hefi fulla einurð til að halda máli mínu fram, eftir því sem sannfæring býður mér,“ segir hann í fram- boðsræðu á Akureyri 5. júní 1886. (Fróði 1886 9.) Þegar fyrstu árin sín á Möðruvöllum tók Hjaltalín að berjast fyrir umbótum á skólan- um, bæði húsnæði skólans og kennsluskipan. 15. febrúar 1883 skrifar hann Jóni bónda Sigurðssyni á Gautlöndum, sem þá var forseti neðri deildar, bréf og segir þar: Þú segir í bréfi þínu, að Möðruvallaskólinn hafi ekkert að bjóða lærisveinum sínum á borð við Reykjavíkur- skólann. Þessu mun nú enginn neita né geta neitað. 1 báðum skólunum hafa piltar kennslu og húsnæði kaup- laust. Auk þess hafa Reykjavtkur piltar allmikinn fjár- styrk úr Landssjóði, og ennfremur aðgang að embættis- skólum. Hins vegar hafa Möðruvalla piltar ekki annað í aðra hönd en menntun þá, er þeir geta fengið í skólanum. Eg vil nú óska og vona, að þessi menntun geti orðið þeim peningavirði og atvinna með tímanum, en þó liggur það engan veginn eins beint fyrir þeim og fyrir Reykjavíkur piltum. Hætt er og við því, að mönnum sé eigi svo ljóst gagn menntunarinnar sjálfrar, að þeir vili fyrir þá sök eina leggja mikið í sölumar. Að vísu ætla eg, að menntun geti matizt til peninga og gefið atvinnu, þótt menn hafi ekki þá menntun, er gefur rétt til embætta; en vorkunn er, þótt menn dragist heldur þar að, sem menntuninni fylgir beinn vegur til atvinnu. Það er nú engan veginn mín meining að vilja draga úr aðsókn að Reykjavíkur skólanum, heldur vil eg láta hann halda öllum sínum réttindum. En hitt finnst mér bæði

(1) Front Board
(2) Front Board
(3) Front Flyleaf
(4) Front Flyleaf
(5) Front Flyleaf
(6) Front Flyleaf
(7) Front Flyleaf
(8) Front Flyleaf
(9) Page I
(10) Page II
(11) Page III
(12) Page IV
(13) Page V
(14) Page VI
(15) Page VII
(16) Page VIII
(17) Page IX
(18) Page X
(19) Page XI
(20) Page XII
(21) Page XIII
(22) Page XIV
(23) Page XV
(24) Page XVI
(25) Page XVII
(26) Page XVIII
(27) Page XIX
(28) Page XX
(29) Page XXI
(30) Page XXII
(31) Page XXIII
(32) Page XXIV
(33) Page 1
(34) Page 2
(35) Page 3
(36) Page 4
(37) Page 5
(38) Page 6
(39) Page 7
(40) Page 8
(41) Page 9
(42) Page 10
(43) Page 11
(44) Page 12
(45) Page 13
(46) Page 14
(47) Page 15
(48) Page 16
(49) Page 17
(50) Page 18
(51) Page 19
(52) Page 20
(53) Page 21
(54) Page 22
(55) Page 23
(56) Page 24
(57) Page 25
(58) Page 26
(59) Page 27
(60) Page 28
(61) Page 29
(62) Page 30
(63) Page 31
(64) Page 32
(65) Page 33
(66) Page 34
(67) Page 35
(68) Page 36
(69) Page 37
(70) Page 38
(71) Page 39
(72) Page 40
(73) Page 41
(74) Page 42
(75) Page 43
(76) Page 44
(77) Page 45
(78) Page 46
(79) Page 47
(80) Page 48
(81) Page 49
(82) Page 50
(83) Page 51
(84) Page 52
(85) Page 53
(86) Page 54
(87) Page 55
(88) Page 56
(89) Page 57
(90) Page 58
(91) Page 59
(92) Page 60
(93) Page 61
(94) Page 62
(95) Page 63
(96) Page 64
(97) Page 65
(98) Page 66
(99) Page 67
(100) Page 68
(101) Page 69
(102) Page 70
(103) Page 71
(104) Page 72
(105) Page 73
(106) Page 74
(107) Page 75
(108) Page 76
(109) Page 77
(110) Page 78
(111) Page 79
(112) Page 80
(113) Page 81
(114) Page 82
(115) Page 83
(116) Page 84
(117) Page 85
(118) Page 86
(119) Page 87
(120) Page 88
(121) Page 89
(122) Page 90
(123) Page 91
(124) Page 92
(125) Page 93
(126) Page 94
(127) Page 95
(128) Page 96
(129) Page 97
(130) Page 98
(131) Page 99
(132) Page 100
(133) Page 101
(134) Page 102
(135) Page 103
(136) Page 104
(137) Page 105
(138) Page 106
(139) Page 107
(140) Page 108
(141) Page 109
(142) Page 110
(143) Page 111
(144) Page 112
(145) Page 113
(146) Page 114
(147) Page 115
(148) Page 116
(149) Page 117
(150) Page 118
(151) Page 119
(152) Page 120
(153) Page 121
(154) Page 122
(155) Page 123
(156) Page 124
(157) Page 125
(158) Page 126
(159) Page 127
(160) Page 128
(161) Page 129
(162) Page 130
(163) Page 131
(164) Page 132
(165) Page 133
(166) Page 134
(167) Page 135
(168) Page 136
(169) Page 137
(170) Page 138
(171) Page 139
(172) Page 140
(173) Page 141
(174) Page 142
(175) Page 143
(176) Page 144
(177) Page 145
(178) Page 146
(179) Page 147
(180) Page 148
(181) Page 149
(182) Page 150
(183) Page 151
(184) Page 152
(185) Page 153
(186) Page 154
(187) Page 155
(188) Page 156
(189) Page 157
(190) Page 158
(191) Page 159
(192) Page 160
(193) Page 161
(194) Page 162
(195) Page 163
(196) Page 164
(197) Page 165
(198) Page 166
(199) Page 167
(200) Page 168
(201) Page 169
(202) Page 170
(203) Page 171
(204) Page 172
(205) Page 173
(206) Page 174
(207) Page 175
(208) Page 176
(209) Page 177
(210) Page 178
(211) Page 179
(212) Page 180
(213) Page 181
(214) Page 182
(215) Page 183
(216) Page 184
(217) Page 185
(218) Page 186
(219) Page 187
(220) Page 188
(221) Page 189
(222) Page 190
(223) Page 191
(224) Page 192
(225) Page 193
(226) Page 194
(227) Page 195
(228) Page 196
(229) Page 197
(230) Page 198
(231) Page 199
(232) Page 200
(233) Page 201
(234) Page 202
(235) Page 203
(236) Page 204
(237) Page 205
(238) Page 206
(239) Page 207
(240) Page 208
(241) Page 209
(242) Page 210
(243) Page 211
(244) Page 212
(245) Page 213
(246) Page 214
(247) Page 215
(248) Page 216
(249) Page 217
(250) Page 218
(251) Page 219
(252) Page 220
(253) Page 221
(254) Page 222
(255) Page 223
(256) Page 224
(257) Page 225
(258) Page 226
(259) Page 227
(260) Page 228
(261) Page 229
(262) Page 230
(263) Page 231
(264) Page 232
(265) Page 233
(266) Page 234
(267) Page 235
(268) Page 236
(269) Page 237
(270) Page 238
(271) Page 239
(272) Page 240
(273) Page 241
(274) Page 242
(275) Page 243
(276) Page 244
(277) Page 245
(278) Page 246
(279) Page 247
(280) Page 248
(281) Page 249
(282) Page 250
(283) Page 251
(284) Page 252
(285) Page 253
(286) Page 254
(287) Page 255
(288) Page 256
(289) Page 257
(290) Page 258
(291) Page 259
(292) Page 260
(293) Page 261
(294) Page 262
(295) Page 263
(296) Page 264
(297) Page 265
(298) Page 266
(299) Page 267
(300) Page 268
(301) Page 269
(302) Page 270
(303) Page 271
(304) Page 272
(305) Page 273
(306) Page 274
(307) Page 275
(308) Page 276
(309) Page 277
(310) Page 278
(311) Page 279
(312) Page 280
(313) Page 281
(314) Page 282
(315) Page 283
(316) Page 284
(317) Page 285
(318) Page 286
(319) Page 287
(320) Page 288
(321) Page 289
(322) Page 290
(323) Page 291
(324) Page 292
(325) Page 293
(326) Page 294
(327) Page 295
(328) Page 296
(329) Page 297
(330) Page 298
(331) Page 299
(332) Page 300
(333) Page 301
(334) Page 302
(335) Page 303
(336) Page 304
(337) Page 305
(338) Page 306
(339) Page 307
(340) Page 308
(341) Page 309
(342) Page 310
(343) Page 311
(344) Page 312
(345) Page 313
(346) Page 314
(347) Page 315
(348) Page 316
(349) Page 317
(350) Page 318
(351) Page 319
(352) Page 320
(353) Page 321
(354) Page 322
(355) Page 323
(356) Page 324
(357) Page 325
(358) Page 326
(359) Page 327
(360) Page 328
(361) Rear Flyleaf
(362) Rear Flyleaf
(363) Rear Flyleaf
(364) Rear Flyleaf
(365) Rear Flyleaf
(366) Rear Flyleaf
(367) Rear Board
(368) Rear Board
(369) Spine
(370) Fore Edge
(371) Scale
(372) Color Palette