RANGÁRÞING VERÐUR AFMÖRKUÐ STJÓRNEINING Afmörkun valdsvœða Hvemig varð Rangárvallasýsla til? Spurningin virðist etv. óviðkomandi en í þessum kafla verður sett fram sú skoðun að Oddaverjum hafi verið mjög mikilvægt í valdasókn sinni að ná öllum þráðum í sínar hendur og mynda nýja stjómeiningu, Rangárþing, með miðstöð í Odda. Þegar goðorð tóku að safnast á hendur fárra ætta, munu þær hafa þurft að koma sér saman um mörk milli áhrifa- eða yfirráðasvæða og þá varð til sú stjómsýslueining sem síðar nefndist Rangárvallasýsla. Réttindi manna til að velja sér goða voru gerð að engu þegar goðorð tóku að verða afmörkuð staðarlega, þannig að þeir sem áttu heima á tilteknu svæði urðu að gerast þingmenn tiltekins goða, hvort sem þeim líkaði betur eða verr. Við lok 12. aldar munu höfðingjar hvarvetna hafa verið famir að huga að takmörkum valdsvæða og urðu þá til ákveðin stjómsýslusvæði sem sum urðu síðar sýslur.1 Þannig var vestra miðað við Stiga og Vatnsfjarðará við Breiðafjörð þegar yfirráðasvæðum var skipt á milli Vatnsfirðinga og Seldæla og eystra var miðað við Gerpi, Eyvindará og Lónsheiði sem mörk áhrifasvæða á 13. öld.2 Oddaverjum mun hafa verið kappsmál, eins og öðmm höfðingjaættum, að afmarka valdsvæði sitt. Mörk að austan Hvemig afmörkuðu Oddaverjar valdsvæði sitt? Samkvæmt máldaga Odda frá [1270] skyldu bændur milli Þjórsár og Jökulsár á Sólheimasandi greiða osttoll, eins og áður kom fram. Mörkin virðast vera skýr en rök eru til þess að halda að Oddaverjar hafi kosið, þegar veldissól þeirra skein sem glaðast, að miða ekki við Jökulsá heldur við Arnarstakksheiði milli Víkur og Höfðabrekku og línu þaðan í Hjörleifshöfða. (Sjá kort nr. 18). í Grágás segir að þrír menn skuli ráða verði á austrænum (víst norskum) varningi í hverju "takmarki" og er miðað við Langanes, Lónsheiði, Arnarstakksheiði, Þjórsárós og að lokum Reykjanes.3 Þessi viðmiðun við 1. Bjöm Þorsteinsson, Islenzka þjóBveldið (Annar bókaflokkur M&m, 2, 1953), bls. 231. 2. Hrafn , bls. 44; Stu I, bls. 475. 3. Grágás (Konungsbók) I b (1852), bls. 72. 129 9

(1) Front Board
(2) Front Board
(3) Front Flyleaf
(4) Front Flyleaf
(5) Front Cover
(6) Front Cover
(7) Page 1
(8) Page 2
(9) Page 3
(10) Page 4
(11) Page 5
(12) Page 6
(13) Page 7
(14) Page 8
(15) Page 9
(16) Page 10
(17) Page 11
(18) Page 12
(19) Page 13
(20) Page 14
(21) Page 15
(22) Page 16
(23) Page 17
(24) Page 18
(25) Page 19
(26) Page 20
(27) Page 21
(28) Page 22
(29) Page 23
(30) Page 24
(31) Page 25
(32) Page 26
(33) Page 27
(34) Page 28
(35) Page 29
(36) Page 30
(37) Page 31
(38) Page 32
(39) Page 33
(40) Page 34
(41) Page 35
(42) Page 36
(43) Page 37
(44) Page 38
(45) Page 39
(46) Page 40
(47) Page 41
(48) Page 42
(49) Page 43
(50) Page 44
(51) Page 45
(52) Page 46
(53) Page 47
(54) Page 48
(55) Page 49
(56) Page 50
(57) Page 51
(58) Page 52
(59) Page 53
(60) Page 54
(61) Page 55
(62) Page 56
(63) Page 57
(64) Page 58
(65) Page 59
(66) Page 60
(67) Page 61
(68) Page 62
(69) Page 63
(70) Page 64
(71) Page 65
(72) Page 66
(73) Page 67
(74) Page 68
(75) Page 69
(76) Page 70
(77) Page 71
(78) Page 72
(79) Page 73
(80) Page 74
(81) Page 75
(82) Page 76
(83) Page 77
(84) Page 78
(85) Page 79
(86) Page 80
(87) Page 81
(88) Page 82
(89) Page 83
(90) Page 84
(91) Page 85
(92) Page 86
(93) Page 87
(94) Page 88
(95) Page 89
(96) Page 90
(97) Page 91
(98) Page 92
(99) Page 93
(100) Page 94
(101) Page 95
(102) Page 96
(103) Page 97
(104) Page 98
(105) Page 99
(106) Page 100
(107) Page 101
(108) Page 102
(109) Page 103
(110) Page 104
(111) Page 105
(112) Page 106
(113) Page 107
(114) Page 108
(115) Page 109
(116) Page 110
(117) Page 111
(118) Page 112
(119) Page 113
(120) Page 114
(121) Page 115
(122) Page 116
(123) Page 117
(124) Page 118
(125) Page 119
(126) Page 120
(127) Page 121
(128) Page 122
(129) Page 123
(130) Page 124
(131) Page 125
(132) Page 126
(133) Page 127
(134) Page 128
(135) Page 129
(136) Page 130
(137) Page 131
(138) Page 132
(139) Page 133
(140) Page 134
(141) Page 135
(142) Page 136
(143) Page 137
(144) Page 138
(145) Page 139
(146) Page 140
(147) Page 141
(148) Page 142
(149) Page 143
(150) Page 144
(151) Page 145
(152) Page 146
(153) Page 147
(154) Page 148
(155) Page 149
(156) Page 150
(157) Page 151
(158) Page 152
(159) Page 153
(160) Page 154
(161) Page 155
(162) Page 156
(163) Page 157
(164) Page 158
(165) Page 159
(166) Page 160
(167) Page 161
(168) Page 162
(169) Page 163
(170) Page 164
(171) Page 165
(172) Page 166
(173) Page [1]
(174) Page [2]
(175) Back Cover
(176) Back Cover
(177) Rear Flyleaf
(178) Rear Flyleaf
(179) Rear Board
(180) Rear Board
(181) Spine
(182) Fore Edge
(183) Scale
(184) Color Palette