40 ára afmælisrit Stómasamtakanna | 21 Kviðslit við stóma geta verið einkennalaus og þá er ekki þörf á inngripi. Í alvarlegum tilvikum geta sjúklingar fundið fyrir kviðverkjum, ógleði, uppköstum og hægðastoppi sem rekja má til kviðslitsins. Kviðslit geta haft áhrif á blóðflæði til garna eða stómans, en það er sjaldgæft. Í slíkum tilfellum getur þurft að gera bráðaaðgerð. Önnur einkenni eru fyrirferð eða bunga á kviðvegg, erfiðleikar við að fá stómaplötu eða poka til að haldast, óþægindi eða þrýstingur við stómað, sár eða húðbreytingar við stómað og hægðabreytingar. Stómakviðslit er hægt að greina með skoðun hjá lækni eða með myndrannsóknum, t.d. tölvusneiðmynd, ómskoðun eða segulómun. Kviðslit við stóma lagast ekki af sjálfu sér og er skurðaðgerð nauðsynleg ef laga þarf kviðslitið. Endurkoma á kviðsliti eftir viðgerð er mjög algeng og því ekki ráðlagt að laga kviðslitið nema það valdi alvarlegum einkennum eða hafi veruleg áhrif á lífsgæði viðkomandi. Í ákveðnum tilvikum getur verið lífsnauðsynlegt að laga kviðslitið, t.d. ef görn festist í kviðsliti, stíflast, ef rof kemur á görn, eða ef blóðflæði til stómans skerðist. Aðrar ástæður þar sem skoða á hvort þörf sé á viðgerð á kviðsliti eru t.d. ef erfitt er að fá stómapoka til að haldast á sínum stað, ef mikil óþægindi eða verkir stafa af kviðslitinu eða ef mikill skaði verður á húð vegna kviðslitsins. Ekki skal gera við kviðslit ef aðgerð er talin of áhættusöm fyrir einstakling vegna undirliggjandi heilsufarsþátta, ef einstaklingur er með ólæknandi krabbamein eða ef stefnt er að því að loka stómanu í framtíðinni. Ef kviðslit er til staðar metur skurðlæknir í hverju tilviki fyrir sig hvort ástæða sé til aðgerðar eða hvort betra sé að finna aðrar leiðir til að einstaklingur fái sem best lífsgæði þrátt fyrir kviðslitið. Þegar kviðslit byrjar að valda einkennum er fyrst reynt að minnka einkennin með stuðningsleiðum. Þetta getur t.d. þýtt að vera í stuðningsbelti, reyna aðra gerð stómaumbúða, eða að skola í stómað. Þá er einnig mikilvægt að stöðva reykingar séu þær til staðar og ef um ofþyngd einstaklinga með stóma er að ræða, að gera lífstílsbreytingar sem miða að því að nálgast kjörþyngd ef þörf er á. Stómahjúkrunar­ fræðingar og læknar geta veitt ráð og stuðning í þessum aðstæðum. Þegar stómað er lagt er ekki hægt að loka kviðveggnum að fullu, þar sem stómað þarf að fara í gegnum kviðvegginn. Þess vegna snýst viðgerð á kviðsliti um að minnka opið sem stómað (görn eða ristill) fer í gegnum og styrkja kviðvegginn þar í kring, án þess að þrengja um of að stómanu. Viðgerð á kviðsliti við stóma fer ýmist fram í opinni aðgerð, með kviðsjá eða með aðgerðarþjarka. Í sumum tilvikum er stómað fært, en talsverð hætta er þó á því að kviðslit myndist aftur á nýja stómastaðnum og/eða einnig í gamla stómaörinu. Ef möguleiki er á að sökkva stómanu skal gera það og er þá gert við kviðslitið í leiðinni. Þá er stundum sett stoðnet í kviðvegginn í stómaörið, til að minnka líkur á að kviðslit myndist í örinu. Einfaldasta aðgerðin til að laga kviðslit við stóma er að sauma kviðvegginn. Þetta er í mörgum tilvikum einföld aðgerð, gengur helst fyrir lítil kviðslit og hefur fáa fylgikvilla, en endurkomutíðnin er mjög há eða á bilinu 40­100% allt eftir því hvaða rannsókn er skoðuð. Stoðnet Í sumum tilvikum er sett stoðnet til að styrkja kviðvegginn við stómað (Mynd 2). Ýmsar leiðir eru til að leggja netið, og algengast er að nota svokallaða „Sugarbaker“ tækni, þar sem netið er lagt innan á kviðvegginn og í kringum görnina eða ristilinn sem er að mynda stómað. Í sumum tilvikum er netið sett framan á kviðvegginn (undir húð og fituvef) t.d. ef um mikla samvexti er að ræða inni í kviðarholinu. Stundum eru notuð fleiri en eitt net og ef kviðslit er í öri er stundum gert við það á sama tíma. Mikil hætta er á að kviðslit komi aftur eftir viðgerð og er það helsta ástæða þess að læknar og einstaklingar forðist aðgerð og finni leiðir til að lifa með kviðslitinu. Þó hætta á endurkomu sé sennilega aðeins minni ef notað er stoðnet er hætta á öðrum fylgikvillum meiri. Aðrir fylgikvillar eftir aðgerðir á kviðsliti eru sýkingar, blæðingar, garnalömun, þrenging eða blóðþurrð í stóma og fistlamyndanir. Lokaorð Hér hefur verið gerð grein fyrir aðgerðum á Landspítalnum undanfarin ár þar sem lögð eru stóma. Helsta breytingin á stómaaðgerðum er að stór hluti aðgerða er nú gerður með kviðsjá eða aðgerðarþjarka en slíkar aðgerðir voru áður framkvæmdar með opinni tækni. Einnig var gerð stuttlega grein fyrir algengasta fylgikvilla þess að hafa stóma, þ.e. kviðsliti við stóma, helstu áhættuþættum, einkennum og meðferðarmöguleikum vegna þess. Miklar líkur á að kviðslit komi aftur eftir viðgerð er helsta ástæða þess að reynt er að nota stuðningsaðferðir áður en til aðgerðar kemur. Mynd 1. Kviðslit við stóma. Þarmur fer í gegnum kviðvegg hjá ristilstóma. Mynd frá https://abdominalkey.com/ parastomal-hernia-repair-2/sept 2020. Mynd 2. Viðgerð á kviðsliti við stóma með stoðneti. Mynd fengin að láni frá „DisColonRectum 2019; 62: 158–162.

(1) Blaðsíða 1
(2) Blaðsíða 2
(3) Blaðsíða 3
(4) Blaðsíða 4
(5) Blaðsíða 5
(6) Blaðsíða 6
(7) Blaðsíða 7
(8) Blaðsíða 8
(9) Blaðsíða 9
(10) Blaðsíða 10
(11) Blaðsíða 11
(12) Blaðsíða 12
(13) Blaðsíða 13
(14) Blaðsíða 14
(15) Blaðsíða 15
(16) Blaðsíða 16
(17) Blaðsíða 17
(18) Blaðsíða 18
(19) Blaðsíða 19
(20) Blaðsíða 20
(21) Blaðsíða 21
(22) Blaðsíða 22
(23) Blaðsíða 23
(24) Blaðsíða 24
(25) Blaðsíða 25
(26) Blaðsíða 26
(27) Blaðsíða 27
(28) Blaðsíða 28
(29) Blaðsíða 29
(30) Blaðsíða 30
(31) Blaðsíða 31
(32) Blaðsíða 32
(33) Blaðsíða 33
(34) Blaðsíða 34
(35) Blaðsíða 35
(36) Blaðsíða 36
(37) Blaðsíða 37
(38) Blaðsíða 38
(39) Blaðsíða 39
(40) Blaðsíða 40
(41) Blaðsíða 41
(42) Blaðsíða 42
(43) Blaðsíða 43
(44) Blaðsíða 44
(45) Blaðsíða 45
(46) Blaðsíða 46
(47) Blaðsíða 47
(48) Blaðsíða 48
(49) Blaðsíða 49
(50) Blaðsíða 50
(51) Blaðsíða 51
(52) Blaðsíða 52
(53) Blaðsíða 53
(54) Blaðsíða 54
(55) Blaðsíða 55
(56) Blaðsíða 56
(57) Blaðsíða 57
(58) Blaðsíða 58
(59) Blaðsíða 59
(60) Blaðsíða 60
(61) Blaðsíða 61
(62) Blaðsíða 62
(63) Blaðsíða 63
(64) Blaðsíða 64
(65) Blaðsíða 65
(66) Blaðsíða 66
(67) Blaðsíða 67
(68) Blaðsíða 68
(69) Blaðsíða 69
(70) Blaðsíða 70
(71) Blaðsíða 71
(72) Blaðsíða 72